1 ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ
(Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΜΑΤΧΑΟΥΖΕΝ)
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης
Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη
Vinyl, LP ” Μαουτχάουζεν / Έξη Τραγούδια ” 1966
ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ
Σπάνια ερμηνεία του τραγουδιού από την Joan Baez
Εδώ τώρα το ερμηνεύει, τραγουδώντας ελληνικά, η Τζόαν Μπαέζ.
Μαγνητοσκοπημένο απόσπασμα από την συναυλία που είχε δώσει
η διάσημη τραγουδίστρια στο Ηράκλειο της Κρήτης, το καλοκαίρι του 1983.
ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ
Στα γερμανικά με τη Gisela May
2 Ο ΑΝΤΩΝΗΣ
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης
Ερμηνεία: Abdel Wahab Madadi
ο Αφγανός ερμηνευτής Abdel Wahab Madadi
ερμηνεύει στην αφγανική τηλεόραση τον ”Αντώνη”
3 Ο ΔΡΑΠΕΤΗΣ
Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη
4 ΑΜΑ ΤΕΛΕΙΩΣΕΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης
Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη
ΣΤΙΧΟΙ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
1 ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ
Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου
με το καθημερνό της φόρεμα
κι ένα χτενάκι στα μαλλιά.
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.
Κοπέλες του Άουσβιτς,
του Νταχάου κοπέλες,
μην είδατε την αγάπη μου;
Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι,
δεν είχε πιά το φόρεμά της
ούτε χτενάκι στα μαλλιά.
Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου,
η χαϊδεμένη από τη μάνα της
και τ’ αδελφού της τα φιλιά.
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.
Κοπέλες του Μαουτχάουζεν,
κοπέλες του Μπέλσεν,
μην είδατε την αγάπη μου;
Την είδαμε στην παγερή πλατεία
μ’ ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι,
με κίτρινο άστρο στην καρδιά.
Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου,
η χαϊδεμένη από τη μάνα της
και τ’ αδελφού της τα φιλιά.
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.
2 Ο ΑΝΤΩΝΗΣ
Εκεί στη σκάλα την πλατιά
στη σκάλα των δακρύων
στο Βίνερ Γκράμπεν το βαθύ
το λατομείο των θρήνων
Εβραίοι κι αντάρτες περπατούν
Εβραίοι κι αντάρτες πέφτουν,
βράχο στη ράχη κουβαλούν
βράχο σταυρό θανάτου.
Εκεί ο Αντώνης τη φωνή
φωνή, φωνή ακούει
ω καμαράντ, ω καμαράντ
βόηθα ν’ ανέβω τη σκάλα.
Μα κει στη σκάλα την πλατιά
και των δακρύων τη σκάλα
τέτοια βοήθεια είναι βρισιά
τέτοια σπλαχνιά είν’ κατάρα.
Ο Εβραίος πέφτει στο σκαλί
και κοκκινίζει η σκάλα
κι εσύ λεβέντη μου έλα εδω
βράχο διπλό κουβάλα.
Παίρνω διπλό, παίρνω τριπλό
μένα με λένε Αντώνη
κι αν είσαι άντρας, έλα εδώ
στο μαρμαρένιο αλώνι.
3 Ο ΔΡΑΠΕΤΗΣ
Ο Γιάννος Μπερ απ’ το βοριά
το σύρμα δεν αντέχει.
Κάνει καρδιά, κάνει φτερά,
μες στα χωριά του κάμπου τρέχει.
“Δώσε, κυρά, λίγο ψωμί
και ρούχα για ν’ αλλάξω.
Δρόμο να κάνω έχω μακρύ,
πάν’ από λίμνες να πετάξω.”
Όπου διαβεί κι όπου σταθεί
φόβος και τρόμος πέφτει.
Και μια φωνή, φριχτή φωνή
“κρυφτείτε απ’ τον δραπέτη”.
“Φονιάς δεν είμαι, χριστιανοί,
θεριό για να σας φάω.
Έφυγα από τη φυλακή
στο σπίτι μου να πάω.”
Α, τι θανάσιμη ερημιά
στου Μπέρτολτ Μπρεχτ τη χώρα.
Δίνουν το Γιάννο στους Ες Ες,
για σκότωμα τον πάνε τώρα.
4 ΑΜΑ ΤΕΛΕΙΩΣΕΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ
Κορίτσι με τα φοβισμένα μάτια
κορίτσι με τα παγωμένα χέρια,
άμα τελειώσει ο πόλεμος
μη με ξεχάσεις.
Χαρά του κόσμου, έλα στην πύλη
να φιληθούμε μες στο δρόμο
ν αγκαλιαστούμε στην πλατεία.
Κορίτσι με τα φοβισμένα μάτια
κορίτσι με τα παγωμένα χέρια,
άμα τελειώσει ο πόλεμος
μη με ξεχάσεις.
Στο λατομείο ν αγαπηθούμε
στις κάμαρες των αερίων
στη σκάλα, στα πολυβολεία.
Κορίτσι με τα φοβισμένα μάτια
κορίτσι με τα παγωμένα χέρια,
άμα τελειώσει ο πόλεμος
μη με ξεχάσεις.
Έρωτα μες στο μεσημέρι
σ όλα τα μέρη του θανάτου
ώσπου ν αφανιστεί η σκιά του.
Κορίτσι με τα φοβισμένα μάτια
κορίτσι με τα παγωμένα χέρια,
άμα τελειώσει ο πόλεμος
μη με ξεχάσεις.
Το ωραιότερο μουσικό έργο για το Ολοκαύτωμα που γράφτηκε ποτέ.
Την περίοδο του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου ο Ιάκωβος Καμπανέλλης φυλακίστηκε στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν στην Αυστρία. Ένα στρατόπεδο – κολαστήριο ολόκληρων κοινωνικών ομάδων που εναντιώνονταν στο ναζισμό, μέσα στο οποίο λέγεται ότι βρήκαν το θάνατο περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι. Αμέσως μετά την απελευθέρωση του ο Καμπανέλλης επιδόθηκε σε μία καταγραφή των εφιαλτικών εμπειριών του: προσωπικά κείμενα με πεζογραφική μορφή που για χρόνια κρατούσε στο συρτάρι του. Ήρθαν όμως κάποια γεγονότα κοσμοϊστορικής σημασίας το 1963, όπως η δολοφονία του Κέννεντι, με αποτέλεσμα ο συγγραφέας να θελήσει να επανεξετάσει το συγκεκριμένο υλικό. Αρχικά έγραψε δύο ”νέα” επεισόδια που δημοσιεύθηκαν σε κυριακάτικα φύλλα της εφημερίδας ”Ελευθερία” και έκαναν μεγάλη αίσθηση. Τελικά, με τη συμβολή του Βασίλη Βασιλικού που μεσολάβησε στον Μίμη Δεσποτίδη των εκδόσεων ‘‘Θεμέλιο”, το ”Μαουτχάουζεν” του Ιάκωβου Καμπανέλλη κυκλοφόρησε ως βιβλίο πια. Ήταν Δεκέμβριος του 1965.
Το Μαουτχάουζεν του Ιάκωβου Καμπανέλλη (Εκδόσεις Κέδρος) τιμήθηκε στη Γαλλία με το σημαντικό βραβείο ξένης λογοτεχνίας “Prix du Livre étranger 2020 France Inter / le Journal du Dimanche”. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στα γαλλικά από τις εκδόσεις Albin Michel, σε μετάφραση της Solange Festal-Livanis.
Εκείνο το διάστημα κι ενόσω η έκδοση βρισκόταν στα σκαριά, ο Καμπανέλλης έγραψε και τέσσερα ποιήματα σαν μία σμίκρυνση τεσσάρων αντίστοιχων επεισοδίων από το βιβλίο του. Θέμα των ποιημάτων του ήταν ο έρωτας δυο νέων ανθρώπων, έγκλειστων στο ναζιστικό στρατόπεδο.
Τα έδωσε στον καλό του φίλο, τον μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος είχε ήδη χαράξει καινούργια γραμμή στο έντεχνο – λαϊκό τραγούδι της εποχής, μελοποιώντας κατά κόρον τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές.
Ο Θεοδωράκης είχε περάσει από γερμανικές φυλακές την ίδια περίοδο με τον Καμπανέλλη, άρα ήταν εξίσου ευαισθητοποιημένος με τους μύθους του πόνου, της φρίκης, αλλά και της ελπίδας του συγγραφέα τους. Αυτό που κατάφερε, όμως, σε μουσικό επίπεδο ήταν κάτι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της μέχρι τότε ελληνικής μουσικής! Το έργο ονομάστηκε ”Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν”
Στο ”Άσμα Ασμάτων” περιγράφεται το δράμα του κρατούμενου που αναζητά απεγνωσμένα την αγαπημένη του και συγκρατούμενη του. Στον ”Αντώνη”, δίνεται μια σκληρή εικόνα των απάνθρωπων συνθηκών εργασίας ή, σωστότερα, τιμωρίας στο λατομείο του Μαουτχάουζεν με μία επαναστατική και ανατρεπτική διάθεση. Στον ”Δραπέτη” ο ήρωας ”Γιάννος Μπερ απ’ το βοριά” δραπετεύει απ’ το Μαουτχάουζεν, μα καταλήγει πάλι στα χέρια των Ες-Ες, οπότε η τραγική του μοίρα είναι προγεγραμμένη. Και στο δοξαστικό ”Όταν τελειώσει ο πόλεμος”, που μοιάζει σαν τη συνέχεια του ”Άσματος Ασμάτων”, ο ίδιος κρατούμενος αποζητά τον έρωτα μέχρι και ”στις κάμαρες των αερίων, στη σκάλα, στα πολυβολεία” του Μαουτχάουζεν για να κλείσει με τα ανατριχιαστικά λόγια ”Έρωτα μεσ’ στο μεσημέρι σ’ όλα τα μέρη του θανάτου ώσπου ν’ αφανιστεί η σκιά του”. Ρίγος!
Η ”Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν” του Θεοδωράκη ήταν το έργο που λάτρεψε ο Μάνος Χατζιδάκις κι έτσι ζήτησε από τη Φαραντούρη να συμμετάσχει με ένα τραγούδι, δίπλα στον Γιώργο Ρωμανό.
Το έργο παρουσιάστηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1966 στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά και συγκέντρωσε τις πιο εγκωμιαστικές κριτικές από τους Έλληνες, αλλά και τους ξένους κριτικούς.
Θεοδωράκης & Φαραντούρη ζωντανά το 1966 στοΔημοτικό Θέατρο Πειραιά! (σπάνιο βίντεο)
Ως πρώτη εμφάνιση της Φαραντούρη στο τραγούδι, την καθιέρωσε σημαντικότερη Ελληνίδα τραγουδίστρια, κάτι σαν τη ”Joan Baez της Μεσογείου”, όπως θα τη χαρακτήριζε μουσικοκριτικός τη γαλλικής ”Le Monde”!
Λίγα χρόνια αργότερα, ο ”Αντώνης”, το δεύτερο τραγούδι της ”Μπαλάντας του Μαουτχάουζεν”, έγινε το μουσικό θέμα για το θρυλικό κινηματογραφικό ”Ζ” του Κώστα Γαβρά και του Βασίλη Βασιλικού.
Όταν το 2003 το ΝΑΤΟ ανάλαβε τη διοίκηση του Αφγανιστάν, έπειτα από την ανατροπή των Ταλιμπάν, κατόπιν απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ο αφγανικός στρατός μπήκε στην Καμπούλ πάνω σε ανοιχτά στρατιωτικά φορτηγά, τραγουδώντας τον ”Αντώνη” του Θεοδωράκη στη γλώσσα τους σα να επρόκειτο επίσης για τον δικό τους Εθνικό Ύμνο!
Η ”Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν” έχει παρουσιαστεί άπειρες φορές σε συναυλίες ανά τον κόσμο. Ιστορικής σημασίας θεωρείται η πρώτη απόδοση του, πάντα με σολίστ τη Φαραντούρη υπό τη διεύθυνση του Θεοδωράκη, μεσ’ στο στρατόπεδο του Μαουτχάουζεν το 1988. Σε εκείνη τη συναυλία εκτός από τη Φαραντούρη, το έργο απέδωσαν στα εβραϊκά η Ισραηλινή Elinoar Moav και στα γερμανικά η Gisela May του Berliner Ensemble – η τελευταία μάλιστα το ηχογράφησε στα γερμανικά σε μία βερσιόν που χάθηκε με τα γεγονότα της πτώσης του τείχους του Βερολίνου, αλλά που ευτυχώς διέσωσε στο αρχείο του ο φίλος της, ερμηνευτής Θανάσης Μωραΐτης, και επανεκδόθηκε σε CD πριν μερικά χρόνια.
Το 1968 το «Μαουτχάουζεν» κυκλοφόρησε στην Αμερική από την «Broadside Records», με εντελώς διαφορετικό, αλλά πολύ «δυνατό» εξώφυλλο καθώς και με διαφορετικό οπισθόφυλλο…
Στην κάτω δεξιά γωνία του οπισθόφυλλου υπάρχει η σημείωση:
«Royalties from the sale of this record will go to the relief of Greek political prisoners. Signed DEMOKRATIA)». (Ακριβής μετάφραση: Τα δικαιώματα από την πώληση αυτού του δίσκου θα καταλήξουν στην ανακούφιση των ελληνικών πολιτικών κρατουμένων. Υπογραφή: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ).
Όσο περνά ο χρόνος, γεγονός είναι πως άλλο τόσο μεγαλώνει η αξία της ”Μπαλάντας του Μαουτχάουζεν”. Οι πωλήσεις του πρωτότυπου δίσκου του 1966 και των μετέπειτα εκτελέσεων έχουν αγγίξει μυθώδη νούμερα με τις μελωδίες του Θεοδωράκη και τις ερμηνείες της Φαραντούρη να είναι οι πλέον αναγνωρίσιμες σε όλη την υφήλιο.
Διόλου τυχαίο για την τεράστια καλλιτεχνική απήχηση του έργου, που οι ”Times” της Νέας Υόρκης αναγόρευσαν στο ”σημαντικότερο έργο για το Ολοκαύτωμα που γράφτηκε ποτέ” και που στο Ισραήλ θεωρείται κάτι σαν δεύτερος Εθνικός Ύμνος.
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΟΥ ΜΑΟΥΤΧΑΟΥΖΕΝ
Μαουτχάουζεν 5/5/1945: Η μέρα που σταμάτησε η φρίκη
Πηγές www.alfavita.gr, el.wikipedia.org, www.cnn.gr
Στις 5 Μαΐου του 1945 ένα αμερικανικό άρμα της 11ης Θωρακισμένης Μεραρχίας (3η Στρατιά) όρμησε μέσα στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας, Μαουτχάουζεν – Γκούζεν, σπάζοντας την κεντρική πύλη.
66.124 κρατούμενοι και 15.000 εβραίοι από το παράρτημα Γκουνσκίρχεν βρισκόντουσαν ακόμα μέσα στο στρατόπεδο σε άθλια κατάσταση περιμένοντας την σωτηρία από τα συμμαχικά στρατεύματα.
Από τον χειμώνα του 1944 που οι συμμαχικές δυνάμεις προέλαυναν, μέχρι και την απελευθέρωση, στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν, εξοντώθηκαν 45.000 κρατούμενοι. Από την δημιουργία του στρατοπέδου το 1938, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γ’ Ράιχ, μέχρι το 1945, βρήκαν φρικιαστικό θάνατο πάνω από 100.000 άτομα.
Το στρατόπεδο βρισκόταν κοντά στην ομώνυμη κωμόπολη Μαουτχάουζενκαι Γκούζεν στην βορειανατολική Αυστρία. Εκεί κατά την διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου πολέμου φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν κατάδικοι του κοινού ποινικού δικαίου, “μη κοινωνικοποιημένα” άτομα γερμανικής και αυστριακής καταγωγής, Εβραίοι, Σοβιετικοί, Πολωνοί, Τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι και όποια άλλη κοινωνική ομάδα προσπάθησαν οι ναζιστές να εξολοθρεύσουν.
Το Μαουτχάουζεν ξεπέρασε, συγκριτικά, σε παραγωγή και τα πέντε άλλα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, αποφέροντας στην SS μεγάλα κέρδη (οι κρατούμενοι μισθώνονταν από την SS στις εταιρείες που τους χρησιμοποιούσαν και οι “μισθοί” δεν κατέληγαν, ασφαλώς, στους κρατούμενους αλλά στα ταμεία της SS). Χαρακτηριστικά αποτιμάται ότι, μόνο το 1944, η παραγωγή από το σύμπλεγμα του Μαουτχάουζεν ανήλθε στο ποσόν των 11 εκατομ. γερμανικών μάρκων. Κρατούμενοι χρησιμοποιήθηκαν τόσο από εθνικές και μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες όσο και από μικρότερες και τοπικές.
Συνολικά 45 ιδιωτικές εταιρείες χρησιμοποίησαν κρατούμενους στις εργασίες τους. Ανάμεσα σε αυτές συγκαταλέγονται εταιρείες όπως η Accumulatoren-Fabrik AFA (ο βασικός προμηθευτής συσσωρευτών για τα υποβρύχια (U-Boote), Bayer (ο κύριος προμηθευτής φαρμακευτικού υλικού στην Γερμανία), Deutsche Bergwerks- und Hüttenbau, Eisenwerke Oberdonau (εταιρεία με έδρα το Λιντς, από τους μεγαλύτερους προμηθευτές χάλυβα για την κατασκευή θωρακισμένων), όπως επίσης και στην εξόρυξη λιγνίτη από τα ορυχεία που βρισκόντουσαν στην ευρύτερη περιοχή.
Περιοδικά, όλοι οι κρατούμενοι του συστήματος στρατοπέδων περνούσαν από “διαλογή” για να κριθεί η καταλληλότητά τους για εργασία. Όσοι κρίνονταν ακατάλληλοι θανατώνονταν είτε στις εγκαταστάσεις του Στρατοπέδου είτε μεταφέρονταν, για τον ίδιο λόγο, στο σχετικά παραπλήσιο Σλος Χάρτχαϊμ, το οποίο αποτελούσε κέντρο ευθανασίας. Στο ιατρείο του στρατοπέδου διεξάγονταν, επίσης, ψευδοϊατρικά πειράματα με χορήγηση τεστοστερόνης, επιμολύνσεις με βακίλους φυματίωσης, φθείρες και διάφορες χειρουργικές διαδικασίες.
Μετά τα μέσα του 1944 οι κρατούμενοι στο Μαουτχάουζεν άρχισαν να πληθαίνουν, καθώς μεταφέρονταν σε αυτό κρατούμενοι από άλλα στρατόπεδα.
Χιλιάδες κρατούμενοι, οι περισσότεροι ασθενείς ή τελείως εξαντλημένοι, έφθαναν στο στρατόπεδο, προκαλώντας κυριολεκτικά χάος, το οποίο κορυφώθηκε τον Απρίλιο του 1945 με το κλείσιμο των παραρτημάτων της Νότιας Αυστρίας και τις πορείες θανάτου προς το κεντρικό στρατόπεδο, το Γκούζεν και το παράρτημα Έμπενζεε.
Με διαταγή του τότε διοικητή του στρατοπέδου Φραντς Τσίραϊς όσοι κρατούμενοι δεν μπορούσαν να περπατήσουν εκτελέσθηκαν είτε με πυροβόλα όπλα είτε με δηλητηριώδεις ενέσεις “ώστε κανείς κρατούμενος να μη πέσει στα χέρια του εχθρού“. Αυτές οι πορείες από τα παραρτήματα προς το κεντρικό στρατόπεδο διαρκούσαν – ανάλογα με την απόσταση και τις συνθήκες – από 8 έως 12 ημέρες.
Στο τέλος της κάθε φάλαγγας βρισκόταν ένα απόσπασμα ανδρών της SS, οι οποίοι εκτελούσαν όποιους κρατουμένους δεν μπορούσαν να συνεχίσουν. Το χάος συνεχιζόταν και οι 15.000 κρατούμενοι του παραρτήματος Γκουνσκίρχεν πέθαιναν από την πείνα, καθώς τελείωσαν τα τρόφιμα εκεί και δεν απεστάλησαν άλλα.
Η θνησιμότητα των κρατουμένων έφθασε στο ζενίθ: Υπολογίζεται ότι κάθε ημέρα πέθαιναν από διάφορες αιτίες περίπου 200 άτομα.
Κατά τις τελευταίες εβδομάδες της λειτουργίας του στρατοπέδου οι άνδρες της SS έκαναν όλες τις απαραίτητες προετοιμασίες για να καλύψουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους. Την περίοδο αυτή χρησιμοποιήθηκε περισσότερο ο θάλαμος αερίων (χωρητικότητας 120 ατόμων), στον οποίο θανατώθηκαν 650 άτομα στην προσπάθεια να “ελαφρώσει” το νοσοκομείο. Στις 2 Μαΐου θανατώθηκαν όσοι υπηρετούσαν στον θάλαμο αερίων και στο αποτεφρωτήριο. Οι SS μετά το τελευταίο προσκλητήριο στις 3 Μαΐου εγκατέλειψαν το στρατόπεδο.
Μερικές ημέρες ύστερα από την απελευθέρωσή του το Στρατόπεδο παραδόθηκε στις Σοβιετικές δυνάμεις. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας για τον Κόκκινο Στρατό. Οι υπόγειες εγκαταστάσεις αποσυναρμολογήθηκαν και στάλθηκαν στην ΕΣΣΔ ως λάφυρο πολέμου. Το 1947 οι Σοβιετικοί ανατίναξαν τις περισσότερες σήραγγες και αποσύρθηκαν από την περιοχή, παραδίδοντάς την στις Αυστριακές αρχές.
Το 1949 η περιοχή ανακηρύχθηκε εθνικό μνημείο και το 1970 ο Αυστριακός Καγκελάριος Μπρούνο Κράισκι εγκαινίασε επίσημα το Μουσείο του Μαουτχάουζεν στην περιοχή του κεντρικού στρατοπέδου. Οι περιοχές των Γκούζεν Ι, ΙΙ και ΙΙΙ σήμερα είναι κατοικημένες.
Σε αυτό το στρατόπεδο κρατήθηκε και ο Έλληνας θεατρικός συγγραφέας Ιάκωβος Καμπανέλλης και ο πολωνοεβραίος αρχιτέκτονας και διασημότερος διώκτης των ναζί μεταπολεμικά, Σιμόν Βιζενταλ.
Τέλος