ΜΑΡΤΗΣ

Η Επανάσταση του 1821 και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου

ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΗ
Δεκατέσσερις μελωδικές προτάσεις

1 Μάρτης 1972
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Βασίλης Κουμπής
Ερμηνεία: Ρένα Κουμιώτη

Μάρτη μου καλέ μου μήνα
έλα πιο νωρίς
για ν’ ανθίσουνε τα κρίνα
κρίνα της Λαμπρής

2 Θα ταν 12 του Μάρτη 1976
Στίχοι: Μιχάλης Μπουρμπούλης
Μουσική: Σταύρος Κουγιουμτζής
Ερμηνεία: Χαρούλα Αλεξίου

Θα ‘ταν 12 του Μάρτη,
μεσημέρι Κυριακής,
τότε που φευγες στρατιώτης
μ’ ένα τρένο της γραμμής

3 Στις ξερολιθιές 2017
Στίχοι: Άλκης Αλκαίος
Μουσική: Μάριος Τόκας
Ερμηνεία: Μίλτος Πασχαλίδης

Κάποια Κυριακή του Μάρτη
στις ξερολιθιές
ρώτησα ένα λουλούδι
και μου `πε πως με θες

4 Σταυρός του Νότου 1979
Στίχοι: Νίκος Καββαδίας
Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος
Ερμηνεία: Αιμιλία Σαρρή

Έβραζε το κύμα του γαρμπή
είμαστε σκυφτοί κι οι δυο στο χάρτη
γύρισες και μου ‘πες πως το Μάρτη
σ’ άλλους παραλλήλους θα ‘χεις μπει

5 Ο Μάρτης Μάρτης μίλησε 2006
Στίχοι: Ηλίας Κατσούλης
Μουσική: Παντελής Θαλασσινός
Ερμηνεία: Παντελής Θαλασσινός

Ο Μάρτης, Μάρτης μίλησε και είπε πως θα αργήσει
έχει ακόμα δυο βροχές και μία να χιονίσει.
Ένα δεντράκι τ’ άκουσε και πήγε να λυγίσει
του είπα να’ χει υπομονή, το φόβο να νικήσει.

6 Μιά Κυριακή του Μάρτη 1972
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης
Ερμηνεία: Δήμητρα Γαλάνη

Μια Κυριακή του Μάρτη
και μια Σαρακοστή
εσύ `σουν στο κατάρτι
κι εγώ στην κουπαστή.

7 Τι τραγούδι να σου γράψω 1979
Στίχοι: Μιχάλης Μπουρμπούλης
Μουσική: Ηλίας Ανδριόπουλος
Ερμηνεία: Άλκηστις Πρωτοψάλτη

Κι εσύ `σαι πολιτεία
που σε ψάχνω μες στο χάρτη
κι εγώ `μαι φυλλαρακι
μες στις παγωνιές του Μάρτη.

8 Στις αρχές του Μάρτη 2005
Στίχοι: Σταμάτης Μεσημέρης
Μουσική: Σταμάτης Μεσημέρης
Ερμηνεία: Στέλιος Γαλανός

Το πιο δύσκολο κομμάτι είναι στις αρχές του Μάρτη
που η Άνοιξη δε λέει να `ρθει.
Το πιο δύσκολο κομμάτι είναι στις αρχές του Μάρτη
που η αγάπη ακόμα είναι παιδί.

9 Απο τον περασμένο Μάρτη 1976
Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου
Μουσική: Σταύρος Κουγιουμτζής
Ερμηνεία: Χαρούλα Αλεξίου

Απ’ τον περασμένο Μάρτη
σού ’χω στείλει ένα γράμμα
Κι είναι η καρδιά μου στάχτη
απ’ τον πόνο κι απ’ το κλάμα

10 Έρωτα του Μάρτη μου 2017
Στίχοι: Νίκος Χριστοδούλου
Μουσική: Νίκος Χριστοδούλου
Ερμηνεία: Νίκος Χριστοδούλου

Και όταν θα ξυπνήσω
θέλω να σαι πλάι μου
τριαντάφυλλό μου
και έρωτα του Μάρτη μου.

11 Μάρτης 2002
Στίχοι: Γιώργος Αετόπουλος
Μουσική: Γιώργος Αετόπουλος
Ερμηνεία: Γιώργος Αετόπουλος

Το ξέρω πως δε θα ‘ρθείς, το ξέρω μάτια μου γλυκά
Μα κάθε μήνας θα ‘ναι Μάρτης, θα σ’ ερωτεύομαι ξανά

12 Άνεμος του Μάρτη 2015
Στίχοι: Στάθης Σταμελόπουλος
Μουσική: Στάθης Σταμελόπουλος
Ερμηνεία: Δέσποινα Μαύρου

Φύσηξε άνεμος του Μάρτη
σκόρπισαν όλα μακριά
πληγώθηκες πολυ βαριά
έσβησε το όνειρο απ’ το χάρτη

13 Μάρτης 2020
Στιχοι: Ουρανία Πατέλλη
Μουσική: Αλέξανδρος Σιδηρόπουλος (Alex Sid)
Ερμηνεία: Alex Sid feat. Αναστασία Μουτσάτσου

Μάρτη θαρρώ
Μάρτη αμάρτησα για σένα
Είπα πάρ´ τη την καρδιά μου
Τόσα μπορώ
Πάρ´την , για πάρτη σου τα φρένα
Να κυλά, δειλά, δειλά,αλλά να ´ναι δική σου
Στα σκληρά θα βρω χαρά,
Σταυρό φίλα κι ορκίσου

14 Κάθε Μάρτη, κάθε Απρίλη, κάθε Μάη
Στίχοι: Διονύσης Τζεφρώνης
Μουσική: Γιάννης Γλέζος
Ερμηνεία: Γιάννης Πουλόπουλος

Κάθε Μάρτη, κάθε Απρίλη, κάθε Μάη
το τρενάκι της ψυχής μου ξεκινάει
και στης νιότης με γυρίζει τα λημέρια
στα μεγάλα τα ζεστά μου καλοκαίρια

Τα γλυκά μου βασανάκια τ ανοιξιάτικα
μου ραγίζουν την καρδούλα κυριακάτικα

Κάθε Μάρτη, κάθε Απρίλη, κάθε Μάη
χελιδόνι η καρδιά μου και πετάει
και θυμάμαι κάτι αγάπες περασμένες
γελαστές και τρυφερές και πονεμένες

Το 1821 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

«Η Επανάσταση του 1821 ως καταστατικό στοιχείο της ελληνικής Ιστορίας, αλλά και ως ψηφίδα της παγκόσμιας Ιστορίας».

Αμερικανοί Φιλέλληνες του 1821

Τι γύρευε ο Τζορτζ Τζάρβις στη μάχη της Τριπολιτσάς;

Ο άνεμος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 συνεπήρε διακεκριμένα μέλη της πνευματικής και οικονομικής ελίτ των ΗΠΑ. Έγραψαν, επηρέασαν πολιτικές, μάζεψαν χρήματα για τον αγώνα. Κάποιοι μάλιστα ταξίδεψαν μήνες, έφτασαν σε αυτήν εδώ την κόχη του πλανήτη και ζώστηκαν τα άρματα. Το ενδιαφέρον της αμερικανικής ελίτ για την αρχαία Ελλάδα και η σύνδεσή του με τα σύγχρονα αιτήματα για πολιτική ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία οδήγησαν πολλούς αμερικανούς πολίτες να αναπτύξουν φιλελληνικά αισθήματα.

Τον Μάιο του 1821, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης απηύθυνε επιστολή προς τους πολίτες της Αμερικής με την οποία ζητά στήριξη και βοήθεια.

Ο Τζόναθαν Πέκαμ Μίλερ πολέμησε ως εθελοντής σε πολλές μάχες. Όταν αποχώρησε από τον ελληνικό στρατό έφερε τον βαθμό του συνταγματάρχη! Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να αφήσει την ασφάλεια του σπιτιού και της γειτονιάς του, τη θαλπωρή των αγαπημένων του, την αφοσίωση για τον τόπο του και να ταξιδέψει σε μέρη μακρινά και ξένα για να υπερασπιστεί τους σκοπούς και τα όνειρα ανεξαρτησίας ενός άλλου λαού; Πώς μπορεί κανείς να εξηγήσει παραδείγματα μοναδικής ανδρείας και ηρωισμού όπως εκείνο του αμερικανού φιλέλληνα Τζορτζ Τζάρβις στην πεδιάδα της Τρίπολης;

Μετά από μια έφοδο των Οθωμανών, ο Τζάρβις τραυματίστηκε στο πόδι και δεν μπορούσε να μετακινηθεί, με αποτέλεσμα οι Έλληνες συναγωνιστές του να τον εγκαταλείψουν προσωρινά. Οι Οθωμανοί δεν άργησαν να τον περικυκλώσουν με στόχο να τον σκοτώσουν. Ο Τζάρβις, όμως, αρνούμενος να υποκύψει, κατάφερε να καταλάβει μια τέτοια θέση που του επέτρεπε να σημαδεύει με το όπλο του όποιον επιχειρούσε να τον προσεγγίσει. Αυτή η πράξη φαίνεται πως συγκίνησε τους συμπολεμιστές του, οι οποίοι επέστρεψαν και τον έσωσαν.

Η σύντομη αυτή ιστορία που περιγράφει ένας άλλος φιλέλληνας, ο Τζόναθαν Πέκαμ Μίλερ, στο βιβλίο του για την Ελληνική Επανάσταση με τίτλο The Condition of Greece in 1827 and 1828 συμπυκνώνει με ευσύνοπτο τρόπο αυτό που ο αμερικανικός Τύπος ονόμασε «Ελληνικό πυρετό» [Greek fever] ή αλλιώς «Ελληνική φωτιά» [Greek fire], επιχειρώντας να περιγράψει ένα εκ πρώτης όψεως παράταιρο φαινόμενο το οποίο έδειχνε να εξαπλώνεται ταχέως σε διάφορα μήκη και πλάτη της Αμερικής.

Ο λόγος για το απρόσμενο ενδιαφέρον για την Ελληνική Επανάσταση του 1821, την ταύτιση με τους σκοπούς της και τη σταδιακή δημιουργία ενός ρεύματος φιλελληνισμού στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Οι νωπές επαναστατικές μνήμες του Πολέμου της Ανεξαρτησίας αλλά και το γεγονός ότι οι λόγιοι της Ελληνικής Επανάστασης επικαλούνταν τις αρχές του διαφωτισμού, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της αυτοδιάθεσης των λαών συνετέλεσαν, δίχως αμφιβολία, στην ανάπτυξη αυτής της αμερικανικής συμπάθειας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι πολλά εξέχοντα πρόσωπα του αμερικανικού φιλελληνικού κινήματος δραστηριοποιήθηκαν έντονα για την υπεράσπιση αυτών των αρχών στον τόπο τους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ενεργό συμμετοχή τους στο κίνημα για την κατάργηση της δουλείας.

Σύμφωνα με τον πανεπιστημιακό και συγγραφέα Έντουαρντ Μεντ Ερλ, υπήρχε μια ακόμη πτυχή που φαίνεται πως συνέβαλε στην ανάπτυξη του φιλελληνισμού στις ΗΠΑ. «Όλοι οι μορφωμένοι άνθρωποι στην Αμερική τιμούσαν ευλαβικά τους αρχαίους Έλληνες. Για αυτούς, οι κάτοικοι της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου το 1821 δεν ήταν απλώς ένας αγροτικός και ναυτικός πληθυσμός […] Οι Αμερικανοί έβλεπαν σε αυτούς τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων, τους κληρονόμους των παραδόσεων του Περικλή, του Πλάτωνα, του Δημοσθένη και του Ομήρου. Ακριβώς για αυτό, οι νεότεροι Έλληνες δικαιούνταν τρόπον τινά τη βοήθεια ολόκληρου του δυτικού πολιτισμού, ο οποίος θεωρούσε ότι όλα όσα αγαπούσε στις τέχνες, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και την επιστήμη της διακυβέρνησης είχαν τη ρίζα τους στην αρχαία Ελλάδα» αναφέρει ο Ερλ. Όπως προσθέτει ο ίδιος, αυτό το στοιχείο μπορεί να συνεισφέρει στην απάντηση του ερωτήματος γιατί οι Αμερικανοί ταυτίστηκαν τόσο πολύ με την Ελληνική Επανάσταση, ενώ δεν έδειξαν να συγκινούνται ιδιαιτέρως από την εξέγερση των Σέρβων εναντίον των Οθωμανών, που έλαβε χώρα λίγα μόλις χρόνια νωρίτερα. «Την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης, η Ελλάδα είχε βρεθεί στο επίκεντρο των κλασικών σπουδών καθώς οι μελετητές άρχιζαν να επανερμηνεύουν την αρχαία λογοτεχνία και τις τέχνες. Κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων, Αμερικανοί σχεδίαζαν τα σπίτια τους και τα δημόσια κτίριά τους έτσι ώστε να μοιάζουν με εκείνα της αρχαιότητας, ενώ ονομάτιζαν τις πόλεις τους επίσης με ονόματα πόλεων της αρχαιότητας. Αυτή η λατρεία […] ευνόησε μια παθιασμένη προσμονή για την αναγέννηση της αρχαίας Ελλάδας […]» αναφέρει, από τη μεριά του, ο ακαδημαϊκός Άγγελος Ρεπούσης.

Το ενδιαφέρον της αμερικανικής ελίτ για την αρχαία Ελλάδα και η σύνδεσή του με τα σύγχρονα αιτήματα για πολιτική ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία, που κυριαρχούσαν άλλωστε την εποχή εκείνη στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, οδήγησαν πολλούς αμερικανούς πολίτες να αναπτύξουν φιλελληνικά αισθήματα. Υποστήριξαν ανοιχτά με επιστολές και άρθρα τους την Ελληνική Επανάσταση, συνέλεξαν και απέστειλαν πόρους και προμήθειες, όπως φάρμακα ή όπλα, ενώ αρκετοί ήρθαν στην Ελλάδα και πολέμησαν σε σημαντικές μάχες για την απελευθέρωση.

Ο καθηγητής του Χάρβαρντ που αγάπησε την Ελλάδα

Τον Μάιο του 1821, λίγο μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, ο τότε Πρόεδρός της Μεσσηνιακής Γερουσίας, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, απευθύνει επιστολή προς τους πολίτες της Αμερικής με την οποία ζητεί τη στήριξη και την βοήθεια τους. Αντίστοιχη επιστολή, την περίφημη «Προειδοποίηση εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς», είχε στείλει προηγουμένως και στις βασιλικές αυλές της Ευρώπης, κάνοντας γνωστή την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. «Αποφασίζοντες να ζήσωμεν ή ν’ αποθάνωμεν διά την ελευθερίαν, συρόμεθα προς εσάς από δικαίαν συμπάθειαν· διότι εις τον τόπον σας διάλεξε να κατοικει η ελευθερία, από μόνους εσάς λατρευομένη καθώς ελατρεύετο από τους πατέρες μας […] Αι αρεταί σας, ω Αμερικανοί, μας προσεγγίζουν εις εσάς, μ’ όλον ότι μας χωρίζουν ευρύταται θάλασσα. Ημείς σας νομίζομεν πλησιέστερους παρά τα γειτονεύοντα με ημάς έθνη, και σας έχομεν φίλους και συμπολίτας και αδελφούς, διότι είστε δίκαιοι, φιλάνθρωποι και γενναίοι· δίκαιοι, ότι και ελεύθεροι· φιλάνθρωποι και γενναίοι ότι πολιτεύεσθε κατά το Ευαγγέλιον» ανέφερε, μεταξύ άλλων, ο Μαυρομιχάλης.

Η επιστολή αυτή έφτασε τον Ιούλιο του 1821, μέσω του Αδαμάντιου Κοραή, στον Έντουαρντ Έβερετ, τον «Κικέρωνα της Αμερικής», όπως τον αποκαλούσαν, λόγω των εκπληκτικών ρητορικών του ικανοτήτων, με την παράκληση να δημοσιευθεί. Γεννημένος το 1794, ο Έβερετ υπηρέτησε κατά τη διάρκεια της ζωής του σε διάφορα πολιτικά αξιώματα. Μεταξύ αυτών υπήρξε Κυβερνήτης της Μασαχουσέτης και γερουσιαστής. Ήταν επίσης ο πρώτος Καθηγητής Ελληνικών στο φημισμένο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και συντάκτης του περιοδικού North American Review. Η γνωριμία του με τον Κοραή έγινε το 1817 στο Παρίσι. Δύο χρόνια μετά, ο Έβερετ επισκέφθηκε την Ελλάδα, πραγματοποιώντας ένα ταξίδι που θα τον επηρέαζε βαθιά για το υπόλοιπο της ζωής του, καθώς του εμφύτευσε τον πρώτο σπόρο του φιλελληνισμού του.

Πολύ σύντομα ο Έβερετ άρχισε να αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα υπέρ του ελληνικού σκοπού, γράφοντας «πύρινα» άρθρα στο North American Review και ζητώντας τη στήριξη των Αμερικανών στον ελληνικό αγώνα για ελευθερία. Στο σημαντικότερο εξ αυτών, τον Οκτώβριο του 1823, ο Έβερετ συνέκρινε τον αγώνα των επαναστατημένων του Μοριά με εκείνον των συμπολιτών του κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης. Το κείμενο του Έβερετ αποτέλεσε την αρχή μιας σημαντικής ευαισθητοποίησης στις ΗΠΑ. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι ο ίδιος βρισκόταν σε τακτική επαφή με τον Ντάνιελ Γουέμπστερ, μέλος του Αμερικανικού Κογκρέσου, παρακινώντας τον να θέσει θέμα αμερικανικής παρέμβασης υπέρ της Ελλάδας, κάτι που πράγματι έκανε ο Γουέμπστερ με σειρά δράσεών του.

Ο «Καπετάν Γιώργης ο Αμερικάνος»

Έμεινε γνωστός με το προσωνύμιο «Καπετάν Γιώργης ο Αμερικάνος» ή «Ζέρβης» ή «Ζέρβας». Το πραγματικό του, όμως, όνομα ήταν Τζορτζ Τζάρβις. Γιος του αμερικανού διπλωμάτη Μπέντζαμιν Τζάρβις, ο «Ζέρβας» ήταν ένας από τους αμερικανούς που ήρθαν στην Ελλάδα και πολέμησαν δίπλα στους Έλληνες. Γεννημένος και μεγαλωμένος στη Γερμανία, ο Τζάρβις έφτασε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Ύδρα το 1822, μετά από ένα μεγάλο και αρκετά περιπετειώδες ταξίδι. Στο ίδιο πλοίο, μάλιστα, ταξίδευε μαζί του ένας άλλος από τους εμβληματικούς φιλέλληνες, ο αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού του Ηνωμένου Βασιλείου, Φρανκ Χέιστινγκς. Ο Τζάρβις έμαθε να μιλά και να διαβάζει ελληνικά και κατατάχθηκε στο Ελληνικό ναυτικό, υπό τον Γιακουμάκη Τομπάζη και τον Αντώνη Ραφαήλ, καπετάνιο της κορβέτας «Θεμιστοκλής». Έλαβε δε μέρος σε 13 ναυμαχίες και πολεμικές επιχειρήσεις. Υπήρξε ακόμη επιτελάρχης του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι μέχρι τον θάνατό του τελευταίου.

Στο βιβλίο του για την Ελληνική Επανάσταση, ο Τζόναθαν Πέκαμ Μίλερ τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο με «ισχυρή κράση» και «ενέργεια χαρακτήρα», ενώ υπογραμμίζει ότι είχε γίνει πλήρως κοινωνός του ελληνικού τρόπου ζωής, κάτι που αντικατοπτριζόταν στο γεγονός ότι είχε πολλούς έλληνες φίλους αλλά λίγους… φιλέλληνες. Πιθανότατα, ο Τζάρβις «είχε δει τις περισσότερες μάχες και είχε υποστεί τις πιο πολλές κακουχίες από κάθε άλλο ξένο εθελοντή που είχε πάρει μέρος στον αγώνα, έχοντας μάλιστα συχνά αρρωστήσει και τραυματιστεί», αναφέρει ο Μίλερ.

Με εγκωμιαστικά σχόλια μιλούσε για τον Τζάρβις και ο φιλέλληνας Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χάου. Ο Τζάρβις που «βρίσκεται στην Ελλάδα εδώ και τρία χρόνια […]. έχει γίνει τελείως Έλληνας στον τρόπο που ντύνεται, στο τρόπο που συμπεριφέρεται αλλά και στη γλώσσα. Είναι σχεδόν ο μόνος ξένος που συμπεριφέρθηκε συνολικά με σύνεση και ορθότητα και αυτό επιβραβεύθηκε. Έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη των Ελλήνων, έχει προσφέρει σπουδαίες υπηρεσίες στο σκοπό τους και τώρα έγινε αντιστράτηγος. Αισθάνομαι υπερήφανος που αυτός ο άνθρωπος είναι συμπατριώτης μου» ανέφερε σε γράμμα προς τον πατέρα του το 1825. Ο Τζάρβις πέθανε στο Άργος στις 11 Αυγούστου του 1828 σε ηλικία 31 χρονών και ενταφιάστηκε στο προαύλιο του Αγίου Ιωάννη. Τα αίτια του θανάτου του παραμένουν μέχρι σήμερα ασαφή.

Ο «Λαφαγιέτ» της Ελληνικής Επανάστασης

Τον ονόμασαν «Λαφαγιέτ» της ελληνικής επανάστασης, λόγω της επιμονής, της ανδρείας αλλά και των ικανοτήτων του. Ο λόγος για τον Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χάου, που γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1801 στη Βοστώνη. Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ το 1824, έχοντας σπουδάσει ιατρική με εξειδίκευση στη χειρουργική. Την ίδια χρονιά αποφάσισε να εγκαταλείψει την Αμερική για να έρθει στην Ελλάδα. Έφτασε το 1825 και υπηρέτησε στον ελληνικό στρατό, αρχικά ως απλός εθελοντής στρατιώτης και κατόπιν ως γιατρός-χειρουργός. Συμμετείχε σε αρκετές μάχες και σύντομα έγινε ένας από τους πιο αξιοσέβαστους φιλέλληνες.

Επιχειρώντας να εξηγήσει στον ανήσυχο πατέρα του τους λόγους για τους οποίους ήθελε να πάει στην Ελλάδα υπήρξε ιδιαίτερα… ευρηματικός. Όπως του είπε, «η εμπειρία αυτή θα βοηθούσε την καριέρα του ως γιατρού, θα μάθαινε Γαλλικά και Ιταλικά και θα είχε περισσότερες ευκαιρίες να εξασκήσει και να βελτιώσει τις χειρουργικές του ικανότητες στην εμπόλεμη Ελλάδα παρά στα στιλάτα προάστια της Βοστώνης. Οι ισχυρισμοί του Χάου ότι πίσω από την απόφασή του βρίσκονταν ορθολογικά κίνητρα ή οικονομική ιδιοτέλεια δεν κατάφεραν να πείσουν. Ο πατέρας του ήξερε, δίχως αμφιβολία, ότι ο γιος του ήταν στην πραγματικότητα ρομαντικός» αναφέρει ο βρετανός ιστορικός William St. Clair στο βιβλίο του That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence.

Το 1827, ο Χάου επέστρεψε στις ΗΠΑ για να συλλέξει προμήθειες και χρήματα για τον ελληνικό σκοπό. Κατάφερε να συγκεντρώσει το εντυπωσιακό, για την εποχή, ποσό των 60.000 δολαρίων και ταξίδεψε ξανά στην Ελλάδα το 1828 για να μοιράσει ο ίδιος τη βοήθεια. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς κυκλοφορεί μια σύντομη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης με τίτλο Historical Sketch of the Greek Revolution. «Με την επιστροφή του στην Αμερική, ο συγγραφέας εκλήθη απρόσμενα να αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στην προώθηση του σκοπού του φιλελληνισμού εδώ και μετά έπρεπε ξαφνικά να γυρίσει στην Ελλάδα […] Η αναγκαιότητα τον ωθεί, λοιπόν, να παρουσιάσει το βιβλίο αυτό μπροστά στο αμερικανικό κοινό, χωρίς να ισχυριστεί ότι παρουσιάζει μια Ιστορία, αλλά απλά ένα σχέδιο» αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου. Αναχώρησε ξανά από την Ελλάδα το 1830 για την Αμερική, όπου συνέχισε την καριέρα του ως γιατρός. Παράλληλα αφοσιώθηκε στην υποστήριξη σημαντικών πολιτικών αιτημάτων χειραφέτησης, όπως εκείνο της κατάργησης της δουλείας.

Ο Χάου επέστρεψε για σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα το 1847 και μετά, ξανά, το 1867, με το ξέσπασμα της Κρητικής Επανάστασης. Ανέλαβε εκ νέου δράση υπέρ των Κρητών, οργανώνοντας εκστρατείες ευαισθητοποίησης και συστήνοντας Επιτροπές εράνων με στόχο τη συγκέντρωση χρημάτων και προμηθειών.

Ο Τζόναθαν Πέκαμ Μίλερ και ο πρώτος Έλληνας γερουσιαστής των ΗΠΑ

Ένας άλλος φιλέλληνας με ενεργό συμμετοχή στα πεδία των μαχών της Ελλάδας ήταν ο Τζόναθαν Πέκαμ Μίλερ. Βετεράνος του πολέμου του 1812, εγκατέλειψε το στρατό για να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο του Βερμόντ. Το 1824, ωστόσο, μια μυστηριώδης φωτιά στις κτιριακές εγκαταστάσεις του πανεπιστημίου θα του αλλάξει πορεία. Δηλώνει εθελοντής για να πάει στην Ελλάδα και την ίδια χρονιά φτάνει στο Μεσολόγγι με 300 δολάρια στην τσέπη. Εκεί γνωρίστηκε με τον Τζορτζ Τζάρβις ο οποίος του έμαθε την ελληνική γλώσσα.

O Μίλερ πολέμησε ως εθελοντής σε πολλές μάχες και σύντομα απέκτησε το παρατσούκλι «ριψοκίνδυνος Αμερικανός». Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα έγραφε τακτικά γράμματα σε αμερικανικές επιτροπές και εφημερίδες της Βοστώνης, κρατώντας ζωντανό το ενδιαφέρον για το ελληνικό ζήτημα, ενώ όταν αποχώρησε από τον ελληνικό στρατό κατείχε το βαθμό του συνταγματάρχη.

«Ο Μίλερ είναι ένας από τους πιο γενναίους άνδρες που πάτησαν το πόδι τους στην Ελλάδα. Διαθέτει την πιο ατόφια ακεραιότητα και μια πλήρη αφοσίωση στο σκοπό της ελευθερίας. Θα γελάσεις αν τον δεις. Έχει το κεφάλι ξυρισμένο, τα όπλα στη ζώνη, το γιαταγάνι στους ώμους, είναι μια περίεργη φιγούρα», έλεγε σε ένα γράμμα προς τον πατέρα του ο φιλέλληνας Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χάου.

Ο Μίλερ επέστρεψε στην Αμερική με ένα ορφανό παιδί που υιοθέτησε από τον Πόρο. Στο βιβλίο του περιγράφει με συγκινητικό τρόπο τη στιγμή που συνάντησε τον γιο του: «Καθώς περπατούσα στους δρόμους, είδα ένα αγόρι και ένα κορίτσι να κρατιούνται χέρι-χέρι. Ήταν σχεδόν γυμνοί. To κορίτσι έμοιαζε να είναι γύρω στα εννιά και το αγόρι επτά χρονών. Ρωτώντας έμαθα ότι ήταν ορφανά και ότι ο πατέρας τους […] είχε πέσει στη μάχη. Υιοθέτησα το αγόρι με τη συναίνεση της κυβέρνησης. Και με την ευλογία του Θεού, που νωρίς μου έμαθε να νιώθω τι σημαίνει η απώλεια του πατέρα, είμαι αποφασισμένος ότι σε μένα αυτό το παιδί θα βρει έναν φίλο και έναν προστάτη». Το μικρό αυτό αγόρι, ο Λουκάς-Μιλτιάδης Μίλερ, θα είχε μια λαμπρή πορεία στις ΗΠΑ, καθώς έγινε ο πρώτος Ελληνας που εξελέγη στο Αμερικανικό Κογκρέσο. Μετά την επιστροφή του στις ΗΠΑ, ο πατέρας Μίλερ διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στο κίνημα για την κατάργηση της δουλείας στο Βερμόντ, ενώ το 1840 έλαβε μέρος στο Διεθνές Συνέδριο για την κατάργηση της δουλείας στο Λονδίνο.

Τζορτζ Γουίλσον και Τζέιμς Γουίλιαμς: Δύο άγνωστοι αμερικανοί φιλέλληνες

Δύο ξεχωριστά παραδείγματα άγνωστων φιλελλήνων που επέδειξαν μοναδικό θάρρος περιγράφει ο ίδιος ο Μίλερ στο βιβλίο του για την Ελληνική Επανάσταση. Το πρώτο αφορά τον Τζορτζ Γουίλσον από το Ροντ Άιλαντ, ο οποίος υπήρξε πυροβολητής στον ελληνικό στόλο. «Ήταν τέτοια η ανδρεία που επέδειξε στη μάχη εναντίον του τουρκικού στόλου στον κόλπο της Ναυπάκτου, που ο Λόρδος Κόχραν έγινε τύφλα στο μεθύσι, πίνοντας στην υγεία του, σε μια επετειακή εκδήλωση για το γεγονός», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μίλερ.

Το δεύτερο παράδειγμα ήταν εκείνο του Τζέιμς Γουίλιαμς, ενός αφροαμερικανού από τη Βαλτιμόρη. Ο Γουίλιαμς κατετάγη αρχικά ως μάγειρας στον ελληνικό στόλο του Λόρδου Κόχραν, ωστόσο έπαιξε κάποιο ρόλο στα γεγονότα που έλαβαν χώρα στον κόλπο της Ναυπάκτου. Σύμφωνα με όσα περιγράφει ο Μίλερ, σε μια κρίσιμη στιγμή, ο Γουίλιαμς προσφέρθηκε να βοηθήσει και να κρατήσει την λαγουδέρα του πλοίου Sauveur, κάτι που οδήγησε στον τραυματισμό του από ένα θραύσμα που τον χτύπησε το πόδι και το χέρι.

Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου
Θεομητορική εορτή, σε ανάμνηση της χαρμόσυνης αναγγελίας από τον αρχάγγελο Γαβριήλ προς την Παρθένο Μαρία ότι πρόκειται να γεννήσει τον Υιό του Θεού.
Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου είναι μια από τις θεομητορικές εορτές της Χριστιανοσύνης, σε ανάμνηση της χαρμόσυνης αναγγελίας από τον αρχάγγελο Γαβριήλ προς την Παρθένο Μαρία ότι πρόκειται να γεννήσει τον Υιό του Θεού. Τιμάται από την Εκκλησία στις 25 Μαρτίου, και στον ελληνικό χώρο συμπίπτει με τον εορτασμό της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Την αυτή ημέρα γιορτάζουν όσοι και όσες φέρουν τα ονόματα Ευάγγελος και Ευαγγελία.
Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Λουκά (α’ 26-38), ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου συνέβη έξι μήνες μετά τη θαυμαστή σύλληψη του Ιωάννη του Προδρόμου από την Ελισάβετ, τη γυναίκα του Ζαχαρία, όταν ο αρχάγγελος Γαβριήλ στάλθηκε από τον Θεό προς την Παρθένο Μαριάμ (Μαρία) για να της ανακοινώσει ότι θα φέρει στον κόσμο τον Υιό του Θεού. Εκείνη την περίοδο, η Μαρία ζούσε στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας και ήταν μνηστευμένη με τον ξυλουργό Ιωσήφ. Ο Γαβριήλ εμφανίσθηκε ξαφνικά μπροστά στη Μαρία και της απηύθυνε τον χαιρετισμό: «Χαίρε κεχαριτωμένη, ο κύριος μετά σου». Η νεαρή γυναίκα ήταν λογικό να πανικοβληθεί, αλλά ο αρχάγγελος την καθησύχασε: «Μη φοβού Μαριάμ, εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ. Και ιδού συλλήψη εν γαστρί και τέξη υιόν και καλέσεις το όνομα αυτού Ιησούν».
Μόλις συνήλθε από την ταραχή, η Μαρία γεμάτη απορία ρώτησε τον αρχάγγελο πώς θα συλλάβει, αφού δεν γνωρίζει τον άνδρα. Ο Γαβριήλ της αποκρίθηκε ότι το Άγιο Πνεύμα θα την καλύψει σαν σύννεφο και θα ενεργήσει αφανώς και μυστηριωδώς τη σύλληψη του Υιού του Θεού. Και για να γίνει πιο πιστευτός επικαλέστηκε τη θαυμαστή σύλληψη του Ιωάννου του Προδρόμου από την Ελισάβετ. Η Μαρία πείστηκε από τα λόγια του Γαβριήλ («Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτο μοι κατά το ρήμα σου») και ο αρχάγγελος Γαβριήλ «απήλθε».
Η εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου καθιερώθηκε γύρω στον 4ο αιώνα και μετά τον ορισμό της εορτής των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου. Ως είναι ευνόητο, μεταξύ των δύο αυτών εορτών υπάρχει στενή σχέση και έπρεπε ο εορτασμός του Ευαγγελισμού να τοποθετηθεί 9 μήνες πριν από τη Γέννηση του Χριστού, ήτοι στις 25 Μαρτίου. Το εκκλησιαστικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου αναφέρεται και στο Κοράνιο, το ιερό βιβλίο των Μουσουλμάνων (19:16-22), μία ακόμη απόδειξη της βαθιάς επιρροής του Μωάμεθ από τη χριστιανική διδασκαλία.
Το απολυτίκιο του Ευαγγελισμού
Σήμερον της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον
και του απ’ αιώνος μυστηρίου η φανέρωσις.
Ο υιός του Θεού υιός της Παρθένου γίνεται
και Γαβριήλ την χάριν ευαγγελίζεται.
Διό και ημείς συν αυτώ τη Θεοτόκω βοήσωμεν:
Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου.
Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου έχει επηρεάσει πολλούς και σημαντικούς εικαστικούς καλλιτέχνες, όπως οι Ντούτσιο, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Πάολο Ντε Ματέις, Καραβάτζιο, Μποτιτσέλι, Τζιότο, Ρούμπενς, Ελ Γκρέκο (Δομήνικος Θεοτοκόπουλος) και Ντονατέλο.
Λαογραφικά
Την ημέρα του Ευαγγελισμού παραμένει η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής,με μία εξαίρεση. Η Εκκλησία επιτρέπει την ψαροφαγία («κατάλυσις ιχθύος», σύμφωνα με την εκκλησιαστική ορολογία), όπως και την Κυριακή των Βαΐων, λόγω της σπουδαιότητας της γιορτής. «Αν δεν έχεις να φας ψάρι, να γλείψεις ψαροκόκκαλο» λένε σε πολλά μέρη της Ελλάδας, ενώ σχετικό είναι και το παιδικό τραγουδάκι: «Του Ευαγγελισμού και των Βαγιώ,/τρώνε ψάρι και κολιό…».
Το έδεσμα της ημέρας είναι ο μπακαλιάρος (βακαλάος) με ή χωρίς σκορδαλιά. Ο παστός μπακαλιάρος που καταναλώνουμε, εμφανίστηκε στο ελληνικό τραπέζι περί τον 15ο αιώνα και με την πάροδο του χρόνου καθιερώθηκε ως το πιάτο της εορτής του Ευαγγελισμού. Με εξαίρεση τα νησιά, όπου υπήρχε πάντα φρέσκο ψάρι, στην υπόλοιπη Ελλάδα ο παστός μπακαλιάρος ήταν η φθηνή και εύκολη λύση. Ιστορικά, εκείνοι που έστελναν στην Ελλάδα μεγάλες ποσότητες μπακαλιάρου ήταν οι Άγγλοι, οι οποίοι τον αντάλλασσαν με σταφίδα.
Παλαιότερα πιστευόταν ότι το βράδυ της παραμονής του Ευαγγελισμού ανοίγουν οι ουρανοί και ό,τι προλάβεις να ζητήσεις την στιγμή εκείνη θα το αποκτήσεις. Γι’ αυτό έλεγαν ότι όποιος γεννιέται την ημέρα αυτή είναι τυχερός σε όλη την ζωή. Την ίδια επίσης βραδιά τα δέντρα χαμηλώνουν και προσκυνούν την γη, το φαινόμενο όμως τό βλέπουν μόνο οι δίκαιοι.
Του Ευαγγελισμού θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες γιορτές, γι’ αυτό επιβάλλεται αποχή από κάθε δουλειά. Λέγουν χαρακτηριστικά ότι ακόμη και τα χελιδόνια, που τότε αρχίζουν να επιστρέφουν, αυτήν την ημέρα σταματούν να χτίζουν την φωλιά τους.
Το διώξιμο των φιδιών και των άλλων ερπετών αποτελούσε μεγάλη έγνοια για τον χωρικό αυτή την περίοδο. Σε πολλά μέρη απέφευγαν το σκούπισμα για να μην παρουσιαστούν στο σπίτι φίδια, μυρμήγκια και άλλα ζωύφια. Απαγορευόταν επίσης να φέρουν στο σπίτι χλωρά χόρτα γιατί γίνονται και αυτά φίδια ή ποντίκια. Ούτε νερό επιτρεπόταν να φέρουν γιατί μπορεί να βγει φίδι στο σπίτι ή μπορεί να μπει στο σταμνί ο διάβολος με την μορφή φιδιού.
Στην Ήπειρο το βράδυ της παραμονής του Ευαγγελισμού ή ανήμερα της γιορτής τα παιδιά γύριζαν στις αυλές και στους κήπους, χτυπούσαν κουδούνια και μαγειρικά σκεύη και φώναζαν ρυθμικά: «Βγάτε φίδια και γουστέρες/γιατί έρχεται ο Βαγγελισμός/θα σας κόψει το κεφάλι/θα σας ρίξει στο ποτάμι». Για την εξουδετέρωση των φιδιών ανάβονταν επίσης μεγάλες φωτιές.

Καλό Μήνα και Καλή Ακρόαση