1821 – 2021 ΕΛΛΑΔΑ 200 ΧΡΟΝΙΑ

ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΟΝΤΗΣ, ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ, ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ

Δια χειρός Ρήγα Βελεστινλή

Ο ΘΟΥΡΙΟΣ ΤΟΥ ΡΗΓΑ
ΠΟΙΗΣΗ: Ρήγας Βελεστινλής
ΜΟΥΣΙΚΗ: Χρήστος Λεοντής
ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Νίκος Ξυλούρης

Ο ΘΟΥΡΙΟΣ ΤΟΥ ΡΗΓΑ
ΠΟΙΗΣΗ: Ρήγας Βελεστινλής
ΜΟΥΣΙΚΗ: Χρήστος Λεοντής
ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Μιλτιάδης Πασχαλίδης
Από την συναυλία του Χρήστου Λεοντή στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος»
με την Ορχήστρας Σύγχρονης Μουσικής και την Χορωδία της ΕΡΤ.(27/5/2011)

 

Ο ΘΟΥΡΙΟΣ ΤΟΥ ΡΗΓΑ
Ως πότε παλληκάρια, θα ζούμε στα στενά,
μονάχοι σαν λιοντάρια, στις ράχες στα βουνά;
Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή.

Σπηλιές να κατοικούμε, να βλέπουμε κλαδιά,
να φεύγωμ’ απ’ τον κόσμο, για την πικρή σκλαβιά;
Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή.

Να χάνουμε αδέλφια, πατρίδα και γονείς,
τους φίλους, τα παιδιά μας, κι όλους τους συγγενείς;
Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή

Φυλλάδιο του Θούριου από το 1798,
Βιβλιοθήκη Ακαδημίας Αθηνών

Ο ΘΟΥΡΙΟΣ ΤΟΥ ΡΗΓΑ
Ο Θούριος είναι πατριωτικός ύμνος, έργο του Ρήγα Βελεστινλή, τον οποίο είχε γράψει το 1797 και τραγουδούσε σε συγκεντρώσεις, με σκοπό να ξεσηκώσει τους Έλληνες. Αποτελεί το τρίτο μέρος του επαναστατικού πολιτικού φυλλαδίου του Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης της Μικράς Ασίας των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας. Πρόκειται για έμμετρο κείμενο με πολλά στοιχεία αφηγηματικότητας, μέσω του οποίου ο Ρήγας αποβλέπει να μεταφέρει και να καταστήσει κατανοητές τις αφηρημένες ιδέες των «Δικαίων του Ανθρώπου» και της «Νομοθετικής Πράξεως». Για να τιτλοφορήσει το κείμενο αυτό επιλέγει το αρχαιοελληνικό θούριος, ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός, για να προσδιορίσει την ψυχική διάθεση που επιδιώκει να καλλιεργήσει με αυτό. Στην επιλογή του τίτλου του επαναστατικού ύμνου διαφαίνεται η εσωτερική συνάφεια του έργου του με το ιδεολογικό κλίμα του επαναστατικού κλασικισμού της εποχής του. Γίνεται έτσι ο «Εθνικός Βάρδος» με το έργο αυτό.

Κατά την μάχη του Δραγατσανίου οι ιερολοχίτες
χτυπήθηκαν τραγουδώντας τον Θούριο του Ρήγα

Διαδίδονταν σε χειρόγραφη μορφή. Τον τραγουδούσαν οι Έλληνες στις συγκεντρώσεις τους και στα συμποσια τους, δημιουργώντας τα ανάλογα συναισθήματα. Στα ανακριτικά έγγραφα του Λεγκράν έχει γραφεί πως στο σπίτι του Αργέντη, που γευματισε ο Ρήγας μαζί με τους Συντρόφους του, μετά το γεύμα τραγούδησε τον “Θούριο” χορεύοντας γύρω από το τραπέζι. Συγκινητική στιγμή. Οι καημοί, οι πόθοι για λευτεριά να συνοδεύονται από τον χορό. Να τους ωθεί ο Θούριος στη απόφασή τους για την επανάσταση. Και οι άλλοι σύντροφοι τραγούδησαν τον Θούριο “Ως πότε παλληκάρια”. Ο φοιτητής της ιατρικής από την Κοζάνη Γεώργιος Σακελλάριος είχε αντιγράψει τον “Θούριο” καθώς και ο Γεώργιος Τουρούντζιας από τη Σιάτιστα και τον τραγούδησαν με τους άλλους Έλληνες φοιτητές. Το άκουσμα του Θουρίου θα ήταν και στις συναντήσεις των Ελλήνων ακόμη και στην ελληνική Ταβέρνα. Θα δάκρυσαν από τη συγκίνηση και θα εγκαρδιώνονταν, για την απόφασή τους να κατέβουν στην Ελλάδα για την αποτίναξη της σκλαβιάς.

Ιστορικό πλαίσιο συγγραφής και έκδοσης
Ο Ρήγας, ένα από τα μέσα που αξιοποίησε προκειμένου να συμβάλουν στην απελευθέρωση του υπόδουλου Ελληνισμού ήταν η δημοσίευση διαφόρων κειμένων, μεταξύ των οποίων ήταν και διάφορα ποιήματά του, όπως ο Θούριος.Όμως ο Θούριος δεν μας δείχνει πως θα εφάρμοζε αυτό το συγκεκριμένο επαναστατικό σχέδιό του ο Ρήγας. Ωστόσο,όπως σχολιάζει χαρακτηριστικά ο Λέανδρος Βρανούσης, «Ο Θούριος δεν ήταν ένα απλό πατριωτικό τραγούδι, αλλ’ ανοικτή προκήρυξη, προσκλητήριο δυνάμεων και πρόγραμμα ενεργείας, σύνθημα επαναστατικού συναγερμού για όλη την τουρκοκρατούμενη Βαλκανική και Εγγύς Ανατολή»Για βοήθεια από Ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν κάνει λόγο, πράγμα που δείχνει πως γίνεται σταδιακά συνείδηση ότι η ελευθερία των Ελλήνων μόνο εξ ιδίων δυνάμεων μπορεί να επιτευχθεί. Ήταν μια «επαναστατική προκήρυξη και κατήχηση, γραμμένη σε στίχους, για να μπορούν να την αποστηθίζουν εύκολα κι οι πιο αμόρφωτοι κι αγράμματοι»Για τις Αυστριακές διωκτικές αρχές, σύμφωνα με αναφορά τους προς το Υπουργείον της αστυνομίας σχετικά με τις ανακρίσεις που πραγματοποιήθηκαν, ο Θούριος που συνέταξε και εξέδωσε ο Ρήγας, ήταν ένα επαναστατικώτατον άσμα[8] Αναφέρεται πως ένα μήνα μετά τον ερχομό του στη Βιέννη (Σεπτέμβριος 1796), σε φιλικό σπίτι τραγουδούσε με συμπατριώτες του και έπαιζε με φλάουτο τον Θούριο.Γραφτηκε δηλαδή μετά τις νίκες των Γάλλων στην Ιταλία, τον Σεπτέμβριο του 1796 ή λίγο πρωτύτερα.Για τον Αξελό γράφτηκε στο Βουκουρέστι και ενδεχομένως βελτιώθηκε ή και ολοκληρώθηκε αμέσως μετά την άφιξη του Ρήγα στη Βιέννη.

Η μελωδία του Θούριου
Αν και υπήρξε ένα από τα πιο πολυτραγουδισμενα και πιο διαδεδομένα άσματα του νεώτερου Ελληνισμού, η γνώση της μελωδίας του μας είναι άγνωστη. Για τον Σίμωνα Καρά και τον Βρανούση ο Θούριος ήταν προσαρμοσμένος στον ελληνικό χορό Συρτό. Ωστόσο, ο Ρήγας είχε τοποθετήσει κάτω από τον τίτλο του Θούριου τον τίτλο του τραγουδιού Μια προσταγή μεγάλη με σκοπό να υποδείξει τον τρόπο και τον σκοπό με τον οποίο τραγουδιόταν το τραγούδι του. Το τραγούδι Μια προσταγή μεγάλη ήταν δημοτικό και τραγουδιόταν τέσσερα χρόνια μετά το τέλος της δράσης του Λάμπρου Κατσώνη και υμνούσε τα κατορθώματά του στο Αιγαίο πέλαγος και στη ναυμαχία της Άνδρου.Στον επαναστατικό του παιάνα ο Ρήγας συνδύασε ακόμη το τραγούδι με το χορό. Ο Θούριος χορεύεται στο συρτό χορό της γενέτειράς του. Ταιριασμένα μαζί, χορός και τραγούδι, ωθούν τους σκλαβωμένους στη μέθεξη της επανάστασης.΄Εχει βρεθεί σε πέντε παραδοσιακές μουσικές παραλλαγές, δηλωτικό πως πλατιά διαδόθηκε σε διάφορα μέρη του Ελληνικού χώρου και οι μελωδίες του προσαρμόζονταν στα μουσικά ιδιώματα της κάθε περιοχής . Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί τα όσα γράφει ο Γάλλος φιλέλληνας Φωριέλ, ο οποίος στα χρόνια του Αγώνα, το 1824, κυκλοφόρησε στο Παρίσι το βιβλίο του με τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Σ’ αυτά εντάσσει και τον Θούριο, ενώ δεν είναι δημοτικό τραγούδι, διότι δημιουργός του ήταν ο Ρήγας. Τον συμπεριέλαβε στα δημοτικά λόγω της πλατιάς διαδοσης του, που είχε γίνει κτήμα του λαού. Επί πλέον μνημονεύει και την επίδρασή που ο Θούριος ασκούσε στο λαό. Σημειώνει ένα χαρακτηριστικό γεγονός, το οποίο διαδραματίστηκε το 1815 σε χάνι της Ηπείρου. Ένα παλικάρι από το χάνι πλησιάζει τον ταξιδευτή, που είχε καταφτάσει. Βγάζει απ’ τον κόρφο του ένα χειρόγραφο και τον παρακαλεί παράμερα να του το διαβάσει. Κι’ όσο ο ταξιδιώτης διάβαζε το χειρόγραφο, τόσο η όψη του παλικαριού μεταμορφωνόταν, μεταρσιωνόταν, φούντωνε, βούρκωνε και δάκρυα κυλούσαν από τα μάτια του. Άκουγε τον Θούριο. Κι΄ όταν ρωτήθηκε αν για πρώτη φορά ακούει το Ως πότε παλληκάρια, απάντησε, ότι κάθε φορά, που άνθρωπος γραμματισμένος περνά από το χάνι, το χειρόγραφο από τον κόρφο του βγάζει για να ακούσει

Η ΧΑΡΤΑ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

Το ιδεολογικό στίγμα του Θούριου
Με τον Θούριο, ο Ρήγας επιδιώκει την διαπαιδαγώγηση των σκλαβωμένων Ελλήνων με σκοπό τη συνειδητοποίηση της κατάστασής τους και διά της αυτογνωσίας της αναζήτησης των κατάλληλων μέσων για την ανάκτηση της ελευθερίας τους. Οι πρώτες απόψεις του Ρήγα για διαβαλκανική συνεργασία εντοπίζονται στον Θούριο. Καλεί σε συμμαχική συν εξέγερση όχι μόνο όλους τους Βαλκάνιους υπηκόους του Σουλτάνου, αλλά και όλους τους κατοίκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανεξάρτητα από θρησκεία και φυλή. Τους καλεί σε επανάσταση για να ζουν ο καθένας στον τόπο του ελεύθερα με αμοιβαίο σεβασμό πίστης και λατρείας:
Το μήνυμά του είναι ανεξίθρησκο, όμως η αναφορά στο που θα κάνουν όρκο: Να κάμωμεν τον όρκον, επάνω στον Σταυρόν και πιο κάτω Ψηλά στα μπαϊράκια, σηκώστε τον Σταυρόν ή Στεργιάς, και του πελάγου, να λάμψη ο Σταυρός σχετίζεται με τη θρησκεία στην οποία πιστεύει η μεγάλη πλειοψηφία που απαρτίζει τον κόσμο στον οποίο απευθύνεται.[57] Ο Ρήγας γνωρίζει πως η συντηρητική Ευρώπη δεν θα βοηθήσει την επανάσταση γι’ αυτό δεν επικαλείται τη βοήθεια καμίας μεγάλης ευρωπαϊκής δύναμης, ενώ αποκρύπτει την συμπάθειά του προς τη Γαλλία για να μην εμφανιστεί η κίνησή του προσδεμένη σε αυτήν.

ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΑΡΚΙΔΩΝ ΠΟΥΛΙΟΥ

Ο Πούλιος και ο Γεώργιος, γιοι του Μάρκου Πούλιου, γνωστοί ως Μαρκίδες Πούλιου

Στην είσοδο δεσπόζει η δεύτερη προτομή του Ρήγα Φεραίου : «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Σε αυτό ακριβώς το κτίριο στεγάζεται το τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου, όπου ο Ρήγας Φεραίος το 1797 τύπωσε τα επαναστατικά του έργα (Χάρτα, Θούριος) σε χιλιάδες αντίτυπα, με σκοπό να βοηθήσει στην απελευθέρωση των βαλκανικών λαών.

Οι σχέσεις των Μαρκίδων με τον Ρήγα Βελεστινλή
Ο Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798), συνδέθηκε με τους εκδότες Μαρκίδες Πούλιου από το πρώτο ταξίδι του στη Βιέννη, το 1790, όταν τύπωσε στο τυπογραφείο τους το βιβλίο του Σχολείον των ντελικάτων εραστών. Από το καλοκαίρι του 1796 ως το τέλος του 1797 είχε μόνιμο καθημερινό «στέκι» τα γραφεία της Εφημερίδος τους. Η επιχείρηση των Μαρκίδων Πούλιου είχε αναλάβει την κεντρική πώληση και τη διακίνηση των χαρτών του Ρήγα, ενώ η Εφημερίδα δημοσίευσε τακτικά αγγελίες για τη «Χάρτα της Ελλάδος». Στο πατάρι του τυπογραφείου ο Ρήγας με τους Σιατιστινούς αδελφούς και τον πατριωτικό κύκλο λογίων και σπουδαστών της Βιέννης προετοίμαζαν τα επαναστατικά τους σχέδια. Στο τυπογραφείο ο Ρήγας τύπωσε, με συνωμοτικές διαδικασίες, το επαναστατικό μανιφέστο του, ένα πυκνοτυπωμένο μονόφυλλο μεγάλου σχήματος που περιείχε την Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου και τον Θούριο.

Η είσοδος του Τυπογραφείου των αδελφών Μαρκίδων Πούλιου
με την προτομή του Ρήγα Φεραίου

Διώξεις για τη συνεργασία με τον Ρήγα
Η συνεργασία τους με τον Ρήγα είχε ως αποτέλεσμα τη δίωξή τους από τις αυστριακές αρχές μετά τη σύλληψη του Έλληνα επαναστάτη, και το κλείσιμο του τυπογραφείου. Ο Γεώργιος εξορίστηκε και πήρε άσυλο στη Γαλλία, αργότερα πήγε στην Ανκόνα και τελικά κατέληξε στην Νυρεμβέργη. Εκεί πέθανε το 1830 και θάφτηκε σε οικογενειακό τάφο στη γειτονική πόλη Φίρτ.
Ο αδερφός του, που βρισκόταν εκτός της αυστριακής επικράτειας όταν συνελήφθη ο Γεώργιος, πήγε με μια ομάδα δημοκρατών στην Ιταλία για να πολεμήσει μαζί με τον Ναπολέοντα και τελικά κατέληξε στη Βενετία για να συνεχίσει το εκδοτικό έργο του. Για την τελευταία φάση της ζωής του δεν υπάρχουν στοιχεία, είναι όμως γνωστό ότι προσπάθησε να εκδώσει εφημερίδα στην Ιόνιο Πολιτεία.

Η ΤΑΒΕΡΝΑ ΤΩΝ ΓΡΑΙΚΩΝ

Η παλαιότερη ταβέρνα της Βιέννης είναι το περίφημο Griechenbeisl σημαίνει «Ελληνική ταβέρνα» στην γειτονιά των Ελλήνων, δίπλα στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας που ανεγέρθηκε με δαπάνες του εθνικού ευεργέτη Σίμωνα Σίνα. Το εστιατόριο βρίσκεται κοντά στο Fleischmarkt μεταξύ της Ελληνικής Εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου και το Ελληνικό σοκάκι (Griechengasse) στην πρώην Ελληνική γειτονιά της Βιέννης. Πρόκειται για ένα από τα πιο παλιά αυστριακά εστιατόρια (1447), το οποίο λέγεται ότι αποτελούσε σημείο συνάντησης για την ελληνική ομογένεια, όπου γίνονταν οι συναντήσεις του Ρήγα και των συντρόφων του. Στη Βιέννη έζησαν και έδρασαν διάφορες προσωπικότητες του ελληνικού αγώνα για ανεξαρτησία, με πρώτο τον Ρήγα Βελεστινλή με την πρωτοποριακή Χάρτα του και τον εμπνευσμένο του Θούριο, όπως επίσης και οι λόγιοι Άνθιμος Γαζής, Νεόφυτος Δούκας ή Θεόκλητος Φαρμακίδης, καθώς και οι εκδότες αδελφοί Μαρκίδες-Πούλιου και Γεώργιος Βενδότης.
Αποκλείεται να σας περάσει απαρατήρητη η σιδερένια ταμπέλα πάνω από το εστιατόριο. Απεικονίζει τον Marx Augustin, ένα μουσικό του δρόμου, ο οποίος τραγουδούσε εδώ ήδη από το 1679. Το τραγούδι του “Oh du lieber Augustin” ανήκει στα πιο διάσημα βιεννέζικα τραγούδια.

Στο κέντρο υπάρχει η φωτογραφία του Ρήγα Βελεστινλή

Η εσωτερική αρχιτεκτονική του εστιατορίου είναι παραδοσιακά Αυστριακή όπως και τα γεύματα που προσφέρονται. Διάσημες προσωπικότητες έχουν επισκεφτεί το Griechenbeisl, όπως ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, o Φραντς Σούμπερτ, o Ρίχαρντ Βάγκνερ.

Σήμερα μάλιστα είναι σύμβολο ενός αριστοκρατικού τρόπου ζωής και είναι μεταξύ των μαγαζιών που φημίζονται για την εκλεπτυσμένη τοπική κουζίνα τους!

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Η Εκκλησία του Αγ. Γεωργίου στην ιστορική συνοικία από γκραβούρα του 19ου αιώνα

Περνώντας μέσα από την καμάρα του δρόμου, θα αντικρύσετε δεξιά στο βάθος την πρώτη ελληνική εκκλησία της Βιέννης, τον Άγιο Γεώργιο, που χρονολογείται στο 1804. Αποτέλεσε την αφετηρία του νεοελληνικού διαφωτισμού – εδώ τέλεσαν τη θητεία τους γνωστές μορφές των γραμμάτων, όπως ο Άνθιμος Γαζής που εξέδωσε την εφημερίδα Ερμής ο Λόγιος – ενώ παράλληλα βοήθησε στην προετοιμασία για την επανάσταση του 1821. Αυτό θα το διαπιστώσετε εύκολα, φτάνοντας στο ναό που πρόσφατα ανακαινίστηκε πλήρως. Απέξω υπάρχει η εξής πινακίδα : «Οι Έλληνες της Βιέννης στο μεγάλο συμπατριώτη τους, Ρήγα Βελεστινλή για τα 200 χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατο του». Η Βιέννη άλλωστε, αποτέλεσε για τον Ρήγα την έδρα για την επαναστατική του δράση.

ΚΑΛΗ ΑΚΡΟΑΣΗ / 1821 – 2021 ΕΛΛΑΔΑ 200 ΧΡΟΝΙΑ / ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ: Ο ΘΟΥΡΙΟΣ