ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ Κωστής Παλαμάς 1859 – 1943

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

“ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ”
Αγάπες πρώιμες, όψιμες, αλαργινοί καιροί,
τώρα και χθες, πληγές χαρές, ω ριζικά του κόσμου,
κ’ εσεις που κάπου ζήσατε, και λιώνετε νεκροί,
κ’ εσεις με μάτια ολάνοιχτα που ζείτε ακόμα εμπρός μου,

πατρίδα μου, πατρίδες μου, θύμησες, τόποι, νιάτα,
κ’ εσεις ονείρατα άστρεχτα, κ’ η ελπίδα εσύ, και ο τρόμος
κ’ η ορμή, κ’ εσεις που απάντησα και σύντυχα στη στράτα,
ή καβαλάρης στης ζωής το διάβα ή πεζοδρόμος,

καρποί που μαραγκιάσατε κ’ εσείς βλαστοί δροσάτοι,
φαντάσματα και πλάσματα, χαρίστρα μου η ψυχή.
Της ρήγισσας Πρωτοχρονιάς μεστό είναι το παλάτι,
διάπλατα σας ανοίγεται, και πλούσιοι και φτωχοί.

Ρήγας κ’ εγώ, στο ερημικό νησί μου πάντα, ορίζω
το θησαυρό που δίνεται, και δε θε να στερέψει.
-Ξένοι, δικοί μου, φίλοι μου και οχτροί μου, σας χαρίζω
τη λυρική μου σκέψη!
(Κ. Παλαμάς, Άπαντα- Η πολιτεία και η μοναξιά, εκδ. Γκοβόστης)

Ακούστε το ποίημα στον σύνδεσμο που ακολουθεί:

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ 1859 – 1943

Ο Κωστής Παλαμάς αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, πεζογράφους, θεατρικούς συγγραφείς της νεοελληνικής ποίησης που πρωτοστάτησε στη λογοτεχνική γενιά του 1880 και τη Νέα Αθηναϊκή Σχολή έχοντας στο πλευρό του τους στενούς του φίλους Νίκο Καμπά και Γεώργιο Δροσίνη.
Ο Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Ιανουαρίου του 1859 από Μεσολογγίτες γονείς. Η οικογένειά του ήταν λόγιοι και άνθρωποι ιδιαίτερα κοντά στη θρησκεία. Δυστυχώς, σε ηλικία μόλις 6 ετών, ο ποιητής έχασε πρώτα τη μητέρα του Πηνελόπη τον Δεκέμβριο του 1864 και εντός σαράντα ημερών και τον πατέρα του Μιχαήλ τον Φεβρουάριο του 1865. Ακολουθώντας το επάγγελμα του πατέρα του, στράφηκε προς τη νομική επιστήμη (ενεγράφη στη Νομική Σχολή της Αθήνας), την οποία όμως εγκατέλειψε γρήγορα για να ασχοληθεί με τη λογοτεχνία.
Το πρώτο του έργο με τίτλο «Ερώτων έπη», γραμμένο σε αμιγή καθαρεύουσα, δημοσιεύτηκε το 1876.
Το 1886 κυκλοφόρησε η πρώτη συλλογή του Παλαμά στη δημοτική («Τραγούδια της πατρίδος μου») και το 1889 δημοσιεύτηκε το βραβευμένο ποιητικό έργο του «Ύμνος εις την Αθηνάν». Το 1892 δημοσιεύτηκε η επίσης βραβευμένη συλλογή του «Τα μάτια της ψυχής μου».
Το 1897 ο Παλαμάς διορίστηκε γραμματέας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εξασφαλίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα οικονομικά μέσα για να συνεχίσει το έργο του. Το 1898 δημοσιεύτηκε η ποιητική σύνθεση «Τάφος», μετά το θάνατο του 4χρονου γιου του, Άλκη.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΡΟΙΛΟΣ «Οι ποιητές» 1919 Λάδι σε μουσαμά

Στα δεξιά της σύνθεσης απεικονίζεται ο Α. Προβελέγγιος να διαβάζει κάποιο ποίημά του, ενώ από τα αριστερά προς τα δεξιά διακρίνονται οι Γ. Στρατήγης, Γ. Δροσίνης, I. Πολέμης, K. Παλαμάς και Γ. Σουρής (Μεγάλοι ποιητές της γενιάς του 1880)

Από το 1897 άρχισε να δημοσιεύει τις σημαντικότερες ποιητικές του συλλογές και συνθέσεις, όπως οι Ίαμβοι και Ανάπαιστοι (1897), Ασάλευτη Ζωή (1904), Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907), Η Φλογέρα του Βασιλιά (1910). Η κορυφαία έκφραση της «λυρικής σκέψης» του Παλαμά είναι Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907). Στο πνευματικό του ταξίδι ο Γύφτος θα γκρεμίσει και θα ξαναχτίσει τον κόσμο όλο. Θα απαρνηθεί τη δουλειά, την αγάπη, τη θρησκεία, την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και όλες τις πατρίδες, αλλά και θα τα αναστήσει όλα μέσα από την Τέχνη, μαζί και τη μεγάλη χίμαιρα της εποχής, τη Μεγάλη Ιδέα. Θα υμνήσει τον ελεύθερο λαό του, αλλά θα τραγουδήσει και έναν νιτσεϊκό αδάκρυτο ήρωα. Θα καταλήξει προσκυνώντας τη Φύση και την Επιστήμη. ‘Η Φλογέρα του βασιλιά (1910) διαδραματίζεται στο Βυζάντιο και αφηγείται το ταξίδι του Βασιλείου Β’ («Βουλγαροκτόνου») στην Αθήνα. Κεντρικό σημείο του έργου είναι το προσκύνημα του αυτοκράτορα στον Παρθενώνα, που έχει γίνει ναός της Παναγίας. Αυτό συμβολίζει για τον ποιητή τη σύνθεση και την ενότητα όλης της ιστορίας του Ελληνισμού, αρχαίας, βυζαντινής και σύγχρονης. Η έμπνευση της Φλογέρας του Βασιλιά είναι αποτέλεσμα και του ανανεωμένου τότε ενδιαφέροντος για το Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά κυρίως του Μακεδονικού Αγώνα.
Ο Παλαμάς ήταν ένας από τους πολυγραφότερους Έλληνες λογοτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους. Δημοσίευσε συνολικά σαράντα ποιητικές συλλογές, καθώς και θεατρικά έργα, κριτικά και ιστορικά δοκίμια, συγκριτικές μελέτες και βιβλιοκριτικές.
Το 1930 ο Παλαμάς αναγορεύτηκε πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Το 1934 ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, καθώς η φήμη του είχε προ πολλού διαβεί τα σύνορα του ελληνικού κράτους. Ιδιαίτερα τον απασχόλησε το Γλωσσικό Ζήτημα. Υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής και κορυφαία μορφή του δημοτικιστικού κινήματος με το κύρος του, αλλά και με τις κυρώσεις που υπέστη για τον γλωσσικό του αγώνα (προσωρινή απομάκρυνσή του από το πανεπιστήμιο).

Στον τέταρτο όροφο του κτιρίου στην οδό Ασκληπιού 3 στο κέντρο της Αθήνας βρίσκεται η σπουδαία παρακαταθήκη του Κωστή Παλαμά, η οποία διασώζεται από το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά. Προσωπικά αντικείμενα του ποιητή, όπως το γραφείο, η κουνιστή πολυθρόνα στην οποία αναπαυόταν, η σόμπα, το μπαστούνι, τα γυαλιά, ένας μεγάλος αριθμός αυτογράφων και 4.500 τόμοι βιβλίων είναι τα αντικείμενα που φιλοξενούνται στο ίδρυμα.

Στο Ίδρυμα λειτουργούν μουσείο, βιβλιοθήκη και αρχείο, τα οποία προσφέρουν βοήθεια στους μελετητές του έργου και της εποχής του ποιητή.

Η επιλογή του συγκεκριμένου κτιρίου για τη στέγαση του ιδρύματος δεν είναι τυχαία. Στο συγκεκριμένο σημείο, στη θέση της πολυκατοικίας, υπήρχε η διώροφη κατοικία του 19ου αιώνα στην οποία διέμενε ο Κωστής Παλαμάς με την οικογένειά του από το 1894 έως τις αρχές του Ιουλίου του 1935. «Ο εθνικός μας ποιητής ουδέποτε απέκτησε ιδιόκτητο σπίτι.

Η συνεισφορά του Κωστή Παλαμά στα ελληνικά γράμματα υπήρξε τεράστια. Ανανέωσε σημαντικά την ποιητική μορφή, αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες της λογοτεχνικής μας παράδοσης, από τον Όμηρο και τον Ρωμανό τον Μελωδό, ως τον Κάλβο, τον οποίο καθιέρωσε, και το δημοτικό μας τραγούδι. Παράλληλα, έκανε ένα τεράστιο λογοτεχνικό άνοιγμα προς τις λογοτεχνίες της Ευρώπης, μπολιάζοντας την ποίησή του με τα σύγχρονα ρεύματα του Παρνασσισμού, του Συμβολισμού και του Ρεαλισμού. Με αγνό πανανθρώπινο ιδεαλισμό και πηγαία λυρική πνοή, ο Παλαμάς δημιούργησε μια ολόκληρη εποχή κι έγινε δάσκαλος στις νεότερες γενιές. Δίκαια, λοιπόν, θεωρείται, ύστερα από τον Διονύσιο Σολωμό, ο δεύτερος εθνικός μας ποιητής.

Ο Κωστής Παλαμάς, αυτός ο κολοσσός των ελληνικών γραμμάτων, απεβίωσε στην Αθήνα στις 27 Φεβρουαρίου 1943. Η πάνδημη κηδεία του στο Α’ Νεκροταφείο μετατράπηκε αυθορμήτως σε αντικατοχική εκδήλωση, καθώς πλήθος κόσμου την παρακολούθησε παρά τη γερμανική κατοχή τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο και αφήνοντας άφωνα τα γερμανικά στρατεύματα, ενώ ο μεγάλος ποιητής Άγγελος Σικελιανός απήγγειλε το νεκρώσιμο ποίημά του ” Ηχήστε οι σάλπιγγες..” προς τιμήν του.

Στεφάνι από τον ίδιο τον Χίτλερ
Κατά τον Πόλεμο του 1940 ο Κωστής Παλαμάς μαζί με άλλους Έλληνες λόγιους προσυπέγραψε την έκκληση των Ελλήνων Διανοουμένων προς τους διανοούμενους ολόκληρου του κόσμου, με την οποία αφ’ ενός μεν καυτηριάζονταν η κακόβουλη ιταλική επίθεση, αφ’ ετέρου δε, διεγείρει την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων. Η φήμη του Κωστή Παλαμά υπήρξε Παγκόσμια . Ήταν ο Ποιητής του «Ολυμπιακού Ύμνου», του Ύμνου που συνοδεύει κάθε Ολυμπιακή διοργάνωση.
Και αυτή η φήμη έκανε τους κατακτητές, Ιταλούς και Γερμανούς, να στέκονται αποσβολωμένοι θεατές σε αυτό το ξέσπασμα. Ο ίδιος ο Χίτλερ έστειλε προσωπικό στέφανο στη μνήμη του Κωστή Παλαμά, αεροπορικώς από το Βερολίνο!
ΠΗΓΕΣ: www.elia.org.gr, www.ekklisiaonline.gr, www.taxidromos.gr, https://empros.gr, www.capital.gr, https://iporta.gr

Ακούστε. Εγώ είμαι ο γκρεμιστής, γιατί είμ’ εγώ κι ο κτίστης,
ο διαλεχτός της άρνησης κι ο ακριβογιός της πίστης. Κωστής Παλαμάς