ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ, ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

ΑΘΗΝΑ
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Ερμηνεία: Νανά Μούσχουρη
Vinyl, 7″, 45 RPM, EP “Ελλάς Η Χώρα Των Ονείρων” 1961

ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΝΑΝΑ ΜΟΥΣΧΟΥΡΗ (στο στούντιο) 1961

ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΝΑΝΑ ΜΟΥΣΧΟΥΡΗ (Στο Ηρώδειο) 1984

Στις 21 Ιουλίου του 1984 η Νάνα Μούσχουρη τραγούδησε ξανά μπροστά στο αθηναϊκό κοινό ύστερα από 22 ολόκληρα χρόνια. Ήταν μια συγκινητική βραδιά στο Ηρώδειο, που μεταδόθηκε και από το ραδιόφωνο και από την τηλεόραση της ΕΡΤ.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΝΕΛΛΑ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΝΕΛΛΑ

ΣΤΙΧΟΙ: ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ

ΑΘΗΝΑ
Μ’ άσπρα πουλιά και σύννεφα
τον ουρανό θα ντύσω
και τ’ όνομά σου αθάνατο
στην πέτρα θα κεντήσω

Στο περιβόλι τ’ ουρανού
θα μπω για να διαλέξω
δάφνη μυρτιά κι αμάραντο
στεφάνι να σου πλέξω

Αθήνα Αθήνα
Χαρά της γης και της αυγής
μικρό γαλάζιο κρίνο
Κάποια βραδιά στην αμμουδιά
κοχύλι σου θα γίνω

Vinyl, 7″, 45 RPM, EP “Ελλάς Η Χώρα Των Ονείρων” 1961

ΑΘΗΝΑ
Με τον Μάνο να μελοποιεί στίχους του Γκάτσου. Μέσα στα δεκάδες τραγούδια της μουσικής τους συνύπαρξης, το 1961 η Νανά Μούσχουρη θα τραγουδήσει το κομμάτι “Αθήνα”, μια ερωτική εξομολόγηση του ποιητή σε μια πολύπαθη αλλά πάντα γοητευτική πόλη, που ακόμα έψαχνε την ταυτότητα της.

«Ελλάς, η χώρα των ονείρων», όταν προβλήθηκε στα σινεμά της εποχής. Η γερμανική ταινία είχε θέμα της την Ελλάδα. Το αποτέλεσμα του φιλμ δεν άρεσε στον Χατζιδάκι, δημιούργησε όμως ένα ανεξάρτητο μουσικό έργο, βαθιά ελληνικό.

ΕΛΛΑΣ Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ 1961
Ντοκιμαντέρ σκηνοθεσία: Wolfgang Mueller-Sehn
Στίχοι: Νίκου Γκάτσου και Μουσική: Μάνου Χατζιδάκι
Τραγουδά η Νάνα Μούσχουρη
Αυτή είναι η πρώτη έκδοση του δίσκου 1961
Το 1960 υπήρξε μια οριακή χρονική συγκυρία για τον διάσημο Έλληνα συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι, γιατί ήταν η χρονιά της παγκόσμιας καταξιωσης του μετά την κατάκτηση του όσκαρ τραγουδιού για “Τα παιδιά του Πειραιά”, έστω κι αν ο ίδιος συνειδητά δεν το αποδέχτηκε ποτέ δηλώνοντας με κάθε ευκαιρία την απαξιωτική του διάθεση, γιατί θεωρούσε, όχι άδικα, ότι η λάμψη αυτού του βραβείου για ένα απλό τραγούδι – όχι από τα καλύτερά του – επισκιάζει επικίνδυνα το πιο σοβαρό του έργο! Πάντως εκείνη η εποχή ήταν περίοδος δαιμονισμένης έμπνευσης του μεγάλου συνθέτη, η οποία διοχετεύτηκε πολύ γόνιμα στον κινηματογράφο, όπου έγραφε με καταιγιστικούς ρυθμούς.

Έτσι λοιπόν, αμέσως μετά τη διάσημη μουσική για την ταινία του Ζιλ Ντασέν για την οποία ο Μάνος Χατζιδάκις κέρδισε το οσκαρ μουσικής, ήρθε μια παραγγελία από τη Γερμανία για τη μουσική επένδυση ενός κινηματογραφικού ντοκιμαντέρ που αναφέρεται στην Ελλάδα. Πρωτότυπος τίτλος της ταινίας: “Traumland der Sehnsucht”. Τη σκηνοθέτησε ο Wolfgang Muller-Sehn. Στα ελληνικά ονομάστηκε “Ελλάς, η χώρα των ονείρων”. Αν και πρόκειται για μάλλον αδιάφορη ταινία τουριστικού ενδιαφέροντος, ωστόσο διαθέτει αυτό το ακαταμάχητο πλεονέκτημα: Είναι πλημμυρισμένη με την εμπνευσμένη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.

Το εξώφυλλο του δίσκου με τη μουσική της ταινίας

Δεν υπάρχει άλλο ελληνικό μουσικό έργο με τόση “σπατάλη” πρωτότυπων μελωδικών ιδεών! Έτσι θα βρείτε συνολικά 26 κομμάτια, στα οποία περιλαμβάνονται ελάχιστες επαναλήψεις! Περισσότερα από 20 δηλαδή πρωτότυπα μουσικά θέματα μέσα στο ίδιο soundtrack! Νομίζω πως είναι κάτι απίστευτο. Ενας άλλος συνθέτης μ’ αυτή την πρώτη ύλη στα χέρια θα μας έδινε 4-5 ανεξάρτητα έργα! Είναι γνωστό ότι τα soundtrack περιέχουν συνήθως ελάχιστα πρωτότυπα θέματα και συμπληρώνονται με ατέλειωτες επαναλήψεις ή παραλλαγές αυτών των θεμάτων. Εδώ όμως οι μοναδικές επαναλήψεις που εντοπίζονται αφορούν στη θεσπέσια μελωδία του τραγουδιού “Το πέλαγο είναι βαθύ”, η οποία μάλιστα δεν ανήκει στον Χατζιδάκι, αλλά στον Μίκη Θεοδωράκη, παρμένη από το μπαλέτο του “Ελληνική αποκριά”! Ο ίδιος ο Μάνος το έχει ξεκαθαρίσει αυτό, αφού ξέρουμε καλά με πόση ειλικρίνεια θαύμαζε τη μουσική του μεγάλου συνοδοιπόρου του, ενώ δεν δίσταζε να δηλώνει οπαδός της θεωρίας του Στραβίνσκι ότι “οι μεγάλοι κλέβουν, ενώ οι μέτριοι μιμούνται”!

Εξώφυλλο Μίνως Αργυράκης

Αυτή είναι η δεύτερη έκδοση του έργου, βασισμένη στο ποίημα ¨Αμοργός” του Νίκου Γκάτσο 1964
Άλλωστε τι σημασία είχε μία μελωδία, όταν το έργο κατακλύζεται από μια μελωδική πλημμυρίδα γεμάτη ελληνικά χρώματα; Η έμπνευση του συνθέτη πάντως οφείλεται εν πολλοίς και στο σημαντικό κείμενο που αποτέλεσε την αφετηρία της θεματολογίας των περισσότερων μελωδιών. Πρόκειται για την περίφημη “Αμοργό”, το μοναδικό ολοκληρωμένο ποίημα που εξέδωσε ο Νίκος Γκάτσος στα χρόνια της γερμανικής κατοχής (1943) και βασίστηκε στις αρχές της αυτόματης γραφής και του υπερρεαλισμού. Αυτή είναι και η πρώτη μελοποιητική προσέγγιση του συνθέτη στο ποίημα, ενώ στα μεταγενέστερα χρόνια θα επανέλθει αρκετές φορές με την πρόθεση να το ολοκληρώσει, χωρίς τελικά να το καταφέρει ποτέ. Πάντως στο soundtrack ακούμε τα πρώτα υπέροχα δείγματα αυτής της μελοποίησης ερμηνευμένα υποβλητικά από τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη, στην τελευταία συνεργασία της με τον Μάνο Χατζιδάκι.
Όσο κι αν η αξεπέραστη ομορφιά των τραγουδιών του συνθέτη ήταν μοιραίο τελικά να επισκιάσει πολλές από τις πιο απαιτητικές του δημιουργίες. Είναι ένα κρυμμένο αριστούργημα που θα ακούγεται πάντα αγέραστο και ολόφρεσκο, όσο κι αν ο αμείλικτος χρόνος θα ματαιοπονεί πασχίζοντας να θολώσει την κρυφή του γοητεία!

Η «Αθήνα» των Χατζιδάκι & Γκάτσου σε 2 εκτελέσεις με Καζαντζίδη, Μαρινέλλα, Χιώτη 1961
Το καλοκαίρι του 1961, λίγους μήνες μετά την ηχογράφηση των έξι τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, ο Στέλιος Καζαντζίδης με την Μαρινέλλα και τον Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι ηχογράφησαν τέσσερα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, που κυκλοφόρησαν στις 10 Αυγούστου εκείνης της χρονιάς, σε δυο δίσκους 45 στροφών. Ήταν «Το πέλαγο είναι βαθύ» και «Ο κυρ – Αντώνης» σε στίχους του συνθέτη και το «Κουρασμένο παλικάρι» και η «Αθήνα» σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. Ο Χατζιδάκις ενθουσιάζεται με τα φωνητικά της Μαρινέλλας στο «Κουρασμένο παλικάρι» όπως αναφέρει ο στιχουργός Πυθαγόρας στο σημείωμά του στο δίσκο «Υπάρχω» το 1975. Το 1961, στη συναυλία στο “Κεντρικόν,” Θεοδωράκης και Χατζιδάκις συναντιούνται σ’ ένα μοναδικό μουσικό γεγονός. Επί ποδός η ελαφρά ορχήστρα του ΕΙΡ, ο Μανώλης Χιώτης, και οι δύο λαϊκοί γίγαντες, Καζαντζίδης, Μπιθικώτσης. Το ντουέτο Καζαντζίδης-Μαρινέλλα θα τραγουδήσει έξι τραγούδια του Θεοδωράκη από τον κύκλο “Πολιτεία” και τέσσερα του Χατζιδάκι, μεταξύ των οποίων κα το “Κουρασμένο παλικάρι”. Η Μαρινέλλα συνοδεύει τον Καζαντζίδη κάνοντας από μόνη της τη φούγκα και ο Χατζιδάκις δεν πιστεύει στ’ αυτιά του. “Πού τα έμαθες εσύ αυτά;” τη ρωτάει ο Χατζιδάκις. Για τη νεαρή και συνεσταλμένη τότε Μαρινέλλα αναλαμβάνει να απαντήσει ο ίδιος ο Στέλιος: “Δεν σου είπα Μάνο; Είναι γάτα η μικρή!” Κι ο Χατζιδάκις εκστασιασμένος την αποκαλεί ” δεύτερη Μαρίκα Νίνου στην βελτιωμένη εκδοχή της! “

Η «Αθήνα», ένα από τα πιο «αισιόδοξα» τραγούδια που τραγούδησε στη διαδρομή του ο Καζαντζίδης, κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών μαζί με «Το πέλαγο είναι βαθύ» (His master’s voice 7PG 3011 και ODEON HGRA 885 για την αγορά του εξωτερικού), ενώ τα νεότερα χρόνια συμπεριλήφθηκε σε συλλογές του Μάνου Χατζιδάκι και του Στέλιου Καζαντζίδη.
Το συγκεκριμένο τραγούδι και ο «Κυρ – Αντώνης» ηχογραφήθηκαν την ίδια χρονιά και από τον Πάνο Γαβαλά και την Ρία Κούρτη για την Odeon, ενώ η «Αθήνα» γνώρισε τρεις επιπλέον επανεκτελέσεις από τον Γιάννη Βογιατζή και την Λόλα Τσακίρη το 1961 και το ντουέτο Κορώνης – Φίλανδρος το 1962.
Επανεκτέλεση όμως γνώρισε η Αθήνα και από τον Στέλιο Καζαντζίδη και την Μαρινέλλα. Το τραγούδι ηχογραφήθηκε παράλληλα με την ίδια ορχήστρα, αλλά με εμφανεστατες διαφορές στα φωνητικά του ντουέτου, καθώς και στα παιξίματα του Μανώλη Χιώτη. Στην ηχογράφηση, εκτός του Χιώτη, έπαιξε πιάνο ο Μάνος Χατζιδάκις και μπάσο ο Ανδρέας Ροδουσάκης. Αυτή ήταν η δεύτερη εκτέλεση του τραγουδιού.
«Με αφορμή μια προσωπική του ιστορία ο Μάνος μου είπε με τη γνωστή ηρεμία και σιγουριά που χαρακτηρίζουν το λόγο του: «…Για να γεννηθεί ένας καινούργιος Καζαντζίδης, θα πρέπει να περάσουν τουλάχιστον δύο αιώνες».
ΠΗΓΕΣ: https://diskovolos58.blogspot.com, www.discogs.com. https://kifisiapress.info, wwwkathimerini.gr, /www.ogdoo.gr, www.musicheaven.gr, www.lifo.gr, www.fosonline.gr

ΚΑΛΗ ΑΚΡΟΑΣΗ τα χρόνια περνούν τα τραγούδια ταξιδεύουν