ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΥ ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ ΣΟΥ Σάββας Σιάτρας / Δόμνα Σαμίου

ΔΟΜΝΑ ΣΑΜΙΟΥ / ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ
Η αυθεντική εκτέλεση και δύο ιδιαίτερες διασκευές

1α. ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΥ ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ ΣΟΥ
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακή
Επιμέλεια: Δόμνα Σαμίου
Ερμηνεία: Σάββας Σιάτρας
2 x Vinyl, LP, Album ” Τραγούδια Της Ξενιτιάς ” 1989

τον συνοδεύουν οι μουσικοί: Σταύρος Καψάλης (κλαρίνο), Αχιλλέας Χαλκιάς (βιολί)
Χριστόδουλος Ζούμπας (λαούτο), Νίκος Κοντός (ντέφι)

1β, ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΣΑΒΒΑΣ ΣΙΑΤΡΑΣ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΣΑΒΒΑΣ ΣΙΑΤΡΑΣ (ζωντανά στο πανηγύρι)

2. ΕΡΜΗΝΕΙΑ: TSUMANI’S WRONG

Διασκευή: Σταύρος Τσουμάνης
Σκηνοθεσία βίντεο: Στέφανος Κοσμίδης.

ΟΙ TSUMANI’ S WRONG είναι: Ανδρέας Αρβανίτης (Χαμπιόλι), Βασίλης Προδρόμου (Ηλεκτρική κιθάρα), Στέφανος Σεκέρογλου ( Βιολί) Δημήτρης Σίντος (Κοντραμπάσο), Θάνος Τσελεμπής (Τύμπανα), Σταύρος Τσουμάνης (Κιθάρα και φωνή)

ΧΟΡΩΔΙΑ: Στέφανος Σεκέρογλου, Δημήτρης Σίντος, Θάνος Τσελεμπής, Βασίλης Προδρόμου, Δημήτρης Καραβιώτης.

3. ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΕΡΑΣΙΔΗΣ
Διασκευή: Στέλιος Κερασίδης (οργανικό)

Ο ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΕΡΑΣΙΔΗΣ, ο 8χρονος Έλληνας πιανίστας και συνθέτης έρχεται να μας καταπλήξει και πάλι. Διασκευάζει το παραδοσιακό Ηπειρώτικο τραγούδι «Γιάννη μου το μαντήλι σου». Δυο κόσμοι φαινομενικά τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, όπως αυτός της κλασικής και εκείνος της παραδοσιακής μουσικής, συναντιούνται αρμονικά σε αυτήν την ιδιαίτερη μουσική συνομιλία, αποδεικνύοντας ότι στη τέχνη δεν χωράνε στερεότυπα. Πέρα από την ονειρική εκτέλεση του Στέλιου στο πιάνο, στο τραγούδι συμμετέχει και η 16χρονη Ιωάννα Χαραλάμπους από την Ήπειρο, η οποία μας ταξιδεύει με την ερμηνεία της στο κλαρίνο.

Η Αδελφότητα Ηπειρωτών Νέας Μάκρης, Μαραθώνα, Ραφήνας παρουσιάζει μια ταινία μικρού μήκους με θέμα την ΗΠΕΙΡΟ και τους ανθρώπους της, βασισμένη στο παραδοσιακό ηπειρώτικο τραγούδι «Γιάννη μου το μαντήλι σου» σε σενάριο και σκηνοθεσία του Κώστα Μαζάνη και παραγωγή του Δημήτρη Βασιλείου. Στην ταινία πρωταγωνιστούν ο 8χρονος πιανίστας Στέλιος Κερασίδης, η 16χρονη κλαρινιστρια Ιωάννα Χαραλάμπους, ο μουσικός Γιάννης Δίσκος στο κλαρίνο και το Χορευτικό της Αδελφότητας Ηπειρωτών Ν.Μάκρης – Μαραθώνα – Ραφήνας.

ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΥ ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ ΣΟΥ

Γιάννη μου το μαντήλι σου τι το ’χεις λερωμένο;
βρε Γιάννη, Γιαννάκη μου
βρε παλικαράκι μου.

Το λέρωσε η ξενιτιά, τα έρημα τα ξένα
βρε μανούλα μου
κάψαν την καρδούλα μου.

Πεντε ποταμια το ’πλυναν κι έβαψαν και τα πέντε
βρε Γιάννο, Γιαννάκη μου
βρε παλικαράκι μου.

Κι έβαψαν και τη θάλασσα με όλα τα καράβια
βρε Γιάννο, Γιαννάκη μου
βρε παλικαράκι μου.

2 x Vinyl, LP, Album ” Τραγούδια Της Ξενιτιάς ” 1989

Το εξώφυλλο που φιλοξενεί ένα μουσικολογικό κείμενο του εθνομουσικολόγου Λάμπρου Λιάβα, περιλαμβάνει επίσης τα λόγια των δημοτικών τραγουδιών, εξαιρετικές μαυρόασπρες φωτογραφίες, ενώ έχει σαν στολίδι ένα σχέδιο καραβιού κι ένα ψάρι σαν τάματα στον Αϊ-Νικόλα.

Ο ΔΙΣΚΟΣ: ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ
Ο δίσκος στον οποίο τραγουδά η Δόμνα Σαμίου που έκανε και την επιλογή – επιμέλεια μαζί με τον Λάμπρο Λιάβα έχει για τίτλο Τραγούδια της ξενιτιάς και είναι παραγωγή της Υπάτης Αρμοστείας του Ο Η.Ε για τους Πρόσφυγες με τη χορηγία της Rank Xerox. Δεκαέξι διαχρονικά τραγούδια που ιστορούν όλες τις φάσεις του «δράματος» του ξενιτεμού. Τα δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς είναι μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες κατηγορίες της νεοελληνικής λαϊκής ποίησης, γιατί -πέρα από το φιλολογικό τους ενδιαφέρον- αποτελούν πηγή μελέτης για τον τρόπο που τοποθετείται η συλλογική γνώση και μνήμη μπροστά στο κοινωνικό φαινόμενο της μετανάστευσης.

Τα τραγούδια του δίσκου χωρισμένα στις ενότητες: Η αναχώρηση (6 τραγούδια), Η ζωή του ξενιτεμένου (5 τραγούδια), Η ζωή της οικογένειας του ξενιτεμένου (6 τραγούδια), Ο θάνατος στην ξενιτιά (2 τραγούδια – το ένα από την Κύπρο) και Επιστροφή (ένα εξαιρετικό άσμα οκτώ λεπτών από τη μεγάλη φωνή της Σαμίου) είναι όλα παιγμένα και τραγουδισμένα με το σεβασμό, το ήθος και το μεγαλείο στο οποίο μας έχει συνηθίσει η Δόμνα η Σαμίου. Πάντα με τους εξαίρετους μουσικούς της, αυθεντικούς και συγκινησιακά αξεπέραστους τραγουδιστάδες. Πρόκειται για ένα απόκτημα και μια σφραγίδα μνήμης, τόσο υποχρεωτική στις μέρες και τους τόπους μας εμάς των Λωτοφάγων. Ευτυχώς που ο Οδυσσέας δεν έπαψε να ενσαρκώνεται και να φεύγει προς τον σκοπό αγέρωχος. Δόμνα Σαμίου σε χαιρετώ, και στους ήχους σου τους μαγικούς παραδίδομαι. Καλές ακροάσεις. Λωτοφάγοι και μη.

Δόμνα Σαμίου

ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΥ ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ ΣΟΥ
Ένα από τα πιο γνωστά και όμορφα Πωγωνίσια τραγούδια από την Ήπειρο. Χορεύεται «στα δύο» όπως ονομάζεται στην Ήπειρο ή «στρωτό» ή απλώς «πωγωνίσιο». Αποτελεί κατ’ ουσίαν ένα τραγούδι της ξενιτιάς, όπως και η πλειονότητα των τραγουδιών της Ηπείρου, αφού οι Ηπειρώτες βίωσαν την ξενιτιά πιο σκληρά ίσως από κάθε άλλον Έλληνα. Το τραγούδι περιλαμβάνεται στον δίσκο της Δόμνας Σαμίου: “Τραγούδια της ξενιτιάς”. Ερμηνεύει ένας από τους καλύτερους Ηπειρώτες τραγουδιστές ο Σάββας Σιάτρας, με χαρακτηριστικό ηχόχρωμα και αυθεντική φωνή.
Ιδιαίτερη και πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση αποτελούν οι πεντατονικές ανημίτονες κλίμακες (με πέντε νότες, χωρίς ημιτόνια) των τραγουδιών Γιάννη μου το μαντήλι σου και Ξενιτεμένο μου πουλί. Οι κλίμακες αυτές που συναντάμε κυρίως στην Ήπειρο, σε ορισμένα γυναικεία τραγούδια της Θεσσαλίας και στη Β. Εύβοια) διατηρούν, σύμφωνα με την έρευνα του Σαμουέλ Μπω-Μποβύ, ως τις μέρες μας τη δομή του δώριου τρόπου, της κατ’ εξοχήν ελληνικής αρμονίας στην αρχαία ελληνική μουσική.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ
Το γένος των Ελλήνων, από την εποχή που οριστικοποίησε την παρουσία του σ’ αυτή τη γωνιά του πλανήτη, ένιωθε ότι ο χώρος δεν το χωρά. Το ανήσυχο πνεύμα μας, ο φτωχός τόπος μας και η στενότητα της οικονομικής κατάστασης ανά περιόδους έσπρωχναν συνεχώς τους συμπατριώτες μας εκτός συνόρων. Ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων οι θαλάσσιοι δρόμοι και η ενασχόλησή μας με τη ναυτική τέχνη έστειλαν τους πρώτους μετανάστες στα πέρατα του τότε κόσμου, από τις Ηράκλειες Στήλες (Γιβραλτάρ) έως τη Σκυθία, όπου στις πλούσιες, ερημιές και παρθένες περιοχές ίδρυσαν πολλές και λαμπρές πόλεις (αποικίες) με έντονο το ελληνικό στοιχείο. Ήδη από την εποχή της αρχαιότητας υπάρχει πλούσιο υλικό για την ξενιτιά. Ο Όμηρος σε μερικά μέρη της Οδύσσειας γράφει για τον πόνο της ξενιτιάς, όπως η νοσταλγία του Οδυσσέα στο νησί της Καλυψώς για την πατρίδα του και της γυναίκας του, της Πηνελόπης, για τον ίδιο. Κατά τα Βυζαντινά Χρόνια σε βυζαντινές μυθιστορίες βρίσκουμε να έχουν θέμα την ξενιτιά, όπως στα έργα Βέλθανδρος και Χρυσάντζα και στο Φλώριος και πλάτζια Φλώρα. Επίσης βρίσκουμε και σε τρία βυζαντινά ποιήματα που έχουν διασωθεί μέχρι και τις ημέρες μας, τα οποία περιγράφουν τη θλίψη και τα βάσανα του ξενιτεμένου ανθρώπου. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας τα τραγούδια της ξενιτιάς είχαν βρεθεί στο απόγειο της σύνθεσης τους, διότι εκείνη την περίοδο ο ξενιτεμός των νέων ισοδυναμούσε με εξορία.
Κι επειδή το ελληνικό αίμα διατηρήθηκε γνήσιο δια μέσου των αιώνων, αυτή η τάση φυγής, εξάπλωσης, γνώσης , εξερεύνησης οποιουδήποτε καινούργιου και αναζήτησης μιας καλύτερης τύχης διατηρήθηκε έως σήμερα, με τη διαφορά ότι διευρύνθηκαν οι τόποι προορισμού και έγιναν υπερπόντιοι.Έτσι, από τις αρχές του περασμένου αιώνα εκατοντάδες χιλιάδες (ίσως και εκατομμύρια) Ελλήνων μετανάστευσαν σε όλο τον κόσμο, μεταφέροντας κομμάτια Ελλάδας στις πέντε ηπείρους.

11 Απρίλη 1890 Οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες στο νησί Ελις της Αμερικής

Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό αυτών των ανθρώπων προόδευσε στη δεύτερη πατρίδα του, καθώς και ένα εξίσου πολύ μεγάλο ποσοστό εκδήλωσε σε κάποια φάση της ζωής του την επιθυμία να επιστρέψει στη χώρα που γεννήθηκε, στη χώρα που άφησε το πατρικό του σπίτι, στη χώρα που τάφηκαν οι γονείς και οι πρόγονοί του, στη χώρα των παιδικών του αναμνήσεων. Αυτό το αμέτρητο πλήθος, αυτοί οι γνήσιοι Έλληνες που δεν ξέχασαν στιγμή τη μάνα – Ελλάδα, όπου κι αν πήγαν, αυτοί οι άνθρωποι που γνώρισαν στις τέσσερις γωνιές του κόσμου όλες τις φυλές, όλες τις γλώσσες, όλες τις θρησκείες, όλα τα ήθη και έθιμα άλλων ανθρώπων διαφορετικών σε όλα, αυτοί οι μέτοικοι που έζησαν το πιο παραγωγικό κομμάτι της ζωής τους σε ένα ξένο κράτος με άλλους νόμους, με άλλο διοικητικό, πολιτικό, πολιτιστικό, σωφρονιστικό και οικονομικό σύστημα, θέλησαν κάποτε να ξαναγυρίσουν στην Ελλάδα.
Είναι απολύτως φυσιολογικό για τον Έλληνα, και ταιριάζει με τον χαρακτήρα και την κοινωνική και οικογενειακή του δομή, η έντονη διάθεση επιστροφής, ο γυρισμός στις ρίζες, αυτό που ο Όμηρος έλεγε «νόστιμον ήμαρ».

Η Νήσος Έλις είναι ένα μικρό νησάκι στ’ ανοιχτά του Μανχάταν.

Τόπος ελπίδας για εκατομμύρια ανθρώπους που αναζητούσαν μία νέα ζωή, από το 1852 έως το 1954 υποδεχόταν τους μετανάστες, που υποβάλλονταν σε ιατρικές εξετάσεις προκειμένου να εγκριθεί η άδεια εισόδου τους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Λειτούργησε ως μία κολυμπήθρα, αφού πολλοί νεοφερμένοι άλλαξαν τα ονόματά τους εκεί, προσαρμόζοντάς τα στη γλώσσα της νέας τους πατρίδας. Υπολογίζεται ότι το 40% του πληθυσμού της Αμερικής έχει τις ρίζες του στο Έλις Άιλαντ.

Το Akropolis Express ήταν σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ Μονάχου και Αθήνας. Διοργανώθηκε από κοινού από την υπηρεσία των γερμανικών κρατικών σιδηροδρόμων, την υπηρεσία Αυστριακών Ομοσπονδιακών Σιδηροδρόμων (ÖBB), τον Γιουγκοσλάβικο Σιδηρόδρομο (JZ) και τον Οργανισμό Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) και έφτανε στο Μόναχο μέσω Φίλλαχ , Λιουμπλιάνας , Ζάγκρεμπ, Βελιγραδίου, Σκοπίων και Θεσσαλονίκης από την Αθήνα.

Έλληνες μετανάστες στο σταθμό του Μονάχου

Η ΞΕΝΙΤΙΑ ΣΤΟ ΤΡΑΓΟΎΔΙ
Από τις πρώτες αποικίες του α’ ελληνικού αποικισμού ως τους μετανάστες των δεκαετιών του ’50, ’60, αλλά και ως τις μέρες μας με τους ξενιτεμένους νέους, ο πόνος του ξεριζωμού είναι ο ίδιος. Αυτός ο πόνος εκφράστηκε στο κύριο μέσο έκφρασης του λαϊκού πολιτισμού, το τραγούδι. Τραγούδια γεμάτα πόνο γι’ αυτούς που έφευγαν και γι’ αυτούς που έμειναν.
Η ξενιτιά παραμένει ένα έντονο φαινόμενο στις μέρες μας. Τα τραγούδια είναι αποκαλυπτικά του πόνου του ξενιτεμένου για τα αγαπημένα του πρόσωπα αλλά και της νοσταλγίας που νιώθουν μακριά από την πατρίδα. Στους νεώτερους χρόνους τα τραγούδια της ξενιτιάς τα συναντάμε κυρίως στο χώρο του Δημοτικού τραγουδιού που ως λογοτεχνικό είδος αντλεί το υλικό του από την προφορική λογοτεχνική παράδοση, δηλαδή αυτήν που αναπτύσσεται από την ανάγκη που έχει κάθε άτομο και γενικότερα κάθε λαός να εκφράσει τα συναισθηματικά του και ψυχικά φορτία, τα ιδανικά του, τους πόνους και τις χαρές του, ακόμη τις εντυπώσεις και τις σκέψεις του μέσα στην ευκολομνημόνευτη ποίηση.

Έκδοση αναμνηστικού γραμματοσήμου το 2016 με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών της Ελληνικής Κοινότητας Ουρουγουάης στη Λατινική Αμερική

Το θέμα της ξενιτιάς τραγουδήθηκε και από τους ρεμπέτες. Στο ρεμπέτικο τραγούδι έχει καταγραφεί ένα ακόμα μεταναστευτικό κύμα του Έλληνα. Τα τραγούδια της ξενιτιάς είναι επίκαιρα όσο ποτέ. Η περίοδος που διανύουμε, με τις έντονες πολιτικοοικονομικές αλλαγές προκαλεί κυρίως την οικονομική μετανάστευση, ενώ μεγάλα τμήματα λαών, ζώντας στο πετσί τους ακραία φαινόμενα πολιτικής και οικονομικής βίας, προσπαθώντας να γλιτώσουν από τον πόλεμο, καταλήγουν πρόσφυγες.
Στα παλαιότερα τραγούδια της κατηγορίας συναντούμε ως τόπους μετανάστευσης τη Βλαχιά, το Βουκουρέστι, την Κωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο. Στα νεότερα τραγούδια εμφανίζονται η Γερμανία και η Αμερική. Τα περισσότερα αναθέματα η Αμερική τα έχει στο μερτικό της.

ΜΟΡΦΗ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
Τα τραγούδια της ξενιτιάς λόγω του ότι αποτελούν δημοτικά άσματα, έχουν πάρει κυρίως τη γνωστή φόρμα του ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου.και είναι δίστιχα ή πολύστιχα. Συνήθως είναι λυρικά, σπανιότερα συναντιούνται και αφηγηματικά, όπως αυτό του πραματευτή που σκοτώνεται από τον ληστή αδελφό του, ή το άλλο του ξενιτεμένου που αναγνωρίζεται από τη γυναίκα του, αφού πρώτα την υποβάλει σε κάποιες δοκιμασίες.
Η θεματολογία τους ποικίλη, αλλά μπορούν να ταξινομηθούν στους εξής κύκλους: α) Τραγούδια της αναχώρησης β) Της διαδρομής γ) Ζωή και θάνατος την ξενιτιά δ) Οι συγγενείς του ξενιτεμένου ε) Η επιστροφή. Υπάρχουν επίσης και γνωμικά τραγούδια, που επικρίνουν την ξενιτιά, κατάρες για την ξενιτιά και ευχές για τον ξενιτεμένο. Τα τραγούδια της ξενιτιάς είναι μοναδικής ομορφιάς τραγούδια, που με πολύ ευαίσθητο και ευγενικό τρόπο περιγράφουν-καταγράφουν όλη την πορεία του ξενιτεμένου και της οικογένειας που αφήνει πίσω, από τη στιγμή που θα συλληφθεί η ιδέα της ξενιτιάς μέχρι την επιστροφή του στην πατρίδα ή τον θάνατό του.
Γενικά, τα τραγούδια της ξενιτιάς φανερώνουν και την αποφασιστικότητα του Έλληνα να δημιουργήσει καλύτερες προϋποθέσεις για την προσωπική του ζωή και των δικών του και συχνά, παρά το πονεμένο περιεχόμενό τους, διαθέτουν μια ηρωική εγκαρτέρηση, δύναμη, ελπίδα και τρυφερότητα που τονώνει το αίσθημα της επικοινωνίας ανάμεσα σ’ εκείνους που φεύγουν και σ’ εκείνους που μένουν.
ΠΗΓΕΣ: www.tilestwra.com, https://users.sch.gr, https://elpmousiki.weebly.com, https://el.wikipedia.org, www.nakasbookhouse.gr, www.domnasamiou.gr, www.monopoli.gr, https://ixotisartas.gr, www.ekirikas.com

Ως ουδέν γλύκιον ης πατρίδος ουδέ τοκήων γίνεται.
– Τίποτε γλυκύτερο δεν υπάρχει από την πατρίδα και από τους γονείς.
Όμηρος, περ. 800-750 π.Χ. (Οδύσσεια ι’ 34)

Να νοσταλγείς τον τόπο σου ζώντας στον τόπο σου, τίποτα δεν είναι πιο πικρό.
Γιώργος Σεφέρης, 1900-1971 Νόμπελ 1963

ΤΑ ΑΓΡΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΗΜΕΡΑ
Πέτρα που φέγγει μέσα μου τις νύχτες. Εδώ ξαπόστασαν γυναίκες φορτωμένες, εδώ ραμφίσαν τα πουλιά σιωπές όταν συννέφιαζε, δεν έβρεχε κι όλοι κρατούσαν την ανάσα τους. Χαμήλωνε το σύννεφο, ώσπου ακουμπούσε τις σκεπές, έγλειφε ως τα θέμελα τους τοίχους, λαλούσαν οι σφαγμένοι πετεινοί κι αρμένιζε το κάθε σπίτι μοναχό του, ενώ ακινητούσε το χωριό. Ξενιτεμένοι κουνούσαν τότε τα μαντήλια τους. Από πολύ μακριά. Μπορεί κι από τον άλλο κόσμο. Μιχάλης Γκανάς

ΚΑΛΗ ΑΚΡΟΑΣΗ και καλό αντάμωμα γιατι τα χρόνια περνούν και τα τραγούδια ταξιδεύουν.