ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΌ ΗΠΕΙΡΟΥ: ΘΟΔΩΡΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΜΩΡΗ ΚΟΝΤΟΥΛΑ ΛΕΜΟΝΙΑ (ΒΗΣΣΑΝΙΏΤΙΣΣΑ)
Στίχοι: Παραδοσιακό Ηπείρου
Μουσική: Παραδοσιακό Ηπείρου
Ερμηνεία: Άννη Ονουφρίου
CD, Album ” Έρωτος ποίησις, αγάπης μέλος ” 1997

ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΑΝΝΗ ΟΝΟΥΦΡΙΟΥ

ΜΩΡΗ ΚΟΝΤΟΥΛΑ ΛΕΜΟΝΙΑ (ΒΗΣΣΑΝΙΏΤΙΣΣΑ)
Μωρή κοντού μωρή κοντούλα λεμονιά,
Με τα πολλά λεμό λεμόνια, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.

Πότε μικρή, πότε μικρή μεγάλωσες;
Κι έγινες για στεφά στεφάνι, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.

Χαμήλωσε, χαμήλωσε τους κλώνους σου,
να κόψω ένα λεμό λεμόνι, Βησσανιώτισσα,
Σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.

Για να το στύ για να το στυψω να το πιω,
να μου διαβούν οι πό οι πόνοι, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.

Το χωριό Βήσσανη Ιωαννίνων βρίσκεται σε υψόμετρο 754 μέτρων και σε απόσταση 55 χλμ. από τα Ιωάννινα. Έχει πραγματικό πληθυσμό 426 κατοίκους (2001) και ανήκει στην περιοχή του Πωγωνίου. Το χωριό που ιδρύθηκε κατά το 14ο αιώνα, αναπτύχθηκε κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας και αποτέλεσε πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο του Πωγωνίου επί Τουρκοκρατίας. Στη Βήσσανη υπήρχε σχολείο ήδη πριν το 1770, ενώ ακόμη το Παρθεναγωγείο και ο ερειπωμένος πια σταθμός Χωροφυλακής λίγο πιο έξω από το χωριό, στην περιοχή των Πηγαδιών δείχνουν την άλλοτε ευημερούσα ζωή της κοινότητας και διατηρεί στοιχεία της παραδοσιακής του αρχιτεκτονικής.
Σχετικά με την προέλευση του ονόματος του χωριού, οι απόψεις διίστανται. Στα σχόλια των ομηρικών επών αναφέρεται ότι το τοπωνύμιο Βήσσα άλλοτε γράφεται με ένα και άλλοτε με δυο σίγμα, προερχόμενο από τη νωπή φύση του εδάφους. Στο πολύ αξιόλογο βιβλίο του Στεφ, Μπεττή με τον τίτλο: “Ονοματολογία των χωριών του Νομού Ιωαννίνων” στην σελίδα 26, αναφέρεται και η προέλευση των ονομάτων των χωριών της Επαρχίας Πωγωνίου.. η λέξη Βήσσανη είναι πέραν πάσης αμφιβολίας, ΕΛΛΗΝΙΚΗ.

ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΙΛΙΜΑΝΤΟΣ
Ο Κώστας Γ. Τσιλιμαντός γεννήθηκε στην Πωγωνιανή της Ηπείρου στη συνέχεια βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και φοίτησε διαδοχικά στο Ζωγράφειο και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, από την οποία αποφοίτησε. Τέλειωσε τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών Υπηρέτησε ως Καθηγητής στην Πόλη (Μεγάλη Σχολή, Ιωακείμειο, Θεολογική Σχολή Χάλκης), στη συνέχεια έγινε Γυμνασιάρχης ,όταν ήρθε στην Ελλάδα, και αργότερα Διευθυντής Λυκείου.

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΚΟΝΤΟΥΛΑΣ ΛΕΜΟΝΙΑΣ (μια πραγματολογική ανάλυση από τον Κώστα Τσιλιμαντό)

Μωρή κοντούλα λεμονιά με τα πολλά λεμόνια
Πότε μικρή μεγάλωσες και πέταξες βλαστάρια! (//κλωνάρια)
Χαμήλωσε τους κλώνους σου να κόψω ένα λεμόνι
Για να το ζίψω να το πιώ να μου διαβούν οι πόνοι.
Η επωδός μετά από κάθε στίχο είναι:
Βησσανιώτισσα σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό –ν- εφώναξα (// δε φώναξα).
…..Η προσφώνηση μωρή ή μωρέ ή μωρ’ -και ωρή ή ωρέ- είναι χωρίς υποτιμητική σημασία. Παρέμεινε ως προσφώνηση, διότι στα χωριά, έπρεπε, για να ακουστεί το όνομα του καλουμένου που ευρίσκονταν σε απόσταση να προηγηθούν αυτοί οι φθόγγοι που έδιναν ισχυρό τόνο στην εκφώνηση του ονόματος. Η συνήθεια κατόπιν επικράτησε και σε άλλες περιπτώσεις, που δε χρειαζόταν υψωμένη φωνή. Δεκαπενταύγουστο και να ‘χεις την τύχη, όπως είχα εγώ προ χρόνων, να βρίσκεσαι στο πανηγύρι του χωριού που γέννησε το τραγούδι και να βλέπεις θαλερές Βησσανιωτοπούλες, ντυμένες την Πωγωνίσια στολή, να το χορεύουν, ε! τότε γίνεται δύο φορές τραγούδι. Δεν ξέρω αν θα’ ταν ίδια η Ήπειρος χωρίς πωγωνίσιο μοιρολόι , χωρίς Μαριόλα, χωρίς δεροπολίτικο (που εμείς έτσι το ξέραμε εκείνα τα χρόνια και τώρα μεταβαφτίστηκε σε πολυφωνικό) και χωρίς πωγωνίσια γυρίσματα. Η κοντούλα λεμονιά, τελικά, έγινε το σήμα κατατεθέν του τόπου…….
……Τρεις δίπλες ο χορός στο μεσοχώρι, με την κοντούλα λεμονιά νοσταλγικά τραγουδισμένη, για τα άνθη της, τη μυρωδιά τους, το φωτεινό καρπό της, όπως το ίδιο συμβαίνει και με τη νεραντζιά, κι ας μην ευδοκιμούν και τα δυο αυτά δέντρα, λόγω κλίματος, στο Πωγώνι! Δεν είναι να απορεί κανείς; Τι δύναμη είναι αυτή για κάτι που σου λείπει ή δεν το βρίσκεις σε αφθονία να το υψώνεις σε σύμβολο; Και όμως αυτό διάλεξε ο νέος για να εκφράσει τα αισθήματά του στη νέα κόρη.
Κοντούλα, όχι κοντή. Επίθετο που εκφράζει συμπάθεια, αλλά και κάποια αυτάρεσκη υπεροψία, για το νέο του τραγουδιού, που βρίσκεται διχασμένος σε διπλά συναισθήματα. Από τη μια νιώθει πληγωμένος για την περηφάνια και ακαταδεξιά της νέας που στέκει ψηλά, και δε χαμηλώνει λίγο για να πλησιαστούν, –έλα και μη μου κάνεις την καμπόση- και από την άλλη εκφράζει την έκπληξη και το θαυμασμό του, για το χθεσινό ξεπεταρούδι που φούντωσε και κάρπισε και έγινε λυγερόκορμο κορίτσι που ανάβει φλόγες και καημούς, όπως συνέβη στον ίδιο. Και ο νέος που κρατιέται στα μέτρα της ευπρέπειας, όπως θέλει το γνωστό παραδοσιακό ήθος των δημοτικών τραγουδιών, μιλεί τη συμβολική γλώσσα για την πλήρωση του ερωτικού του πάθους. Σύμβολο το λεμόνι, που αν πιει απ’ το χυμό του, θα του διαβούν πόνοι και πάθη.
Η επωδός αφήνει να εννοηθεί πως κάποτε, επιτέλους, συγκινήθηκε και ενέδωσε η κορασιά. Αλλά τόσο λίγο. Ένα φιλί. Αυτό και μόνο. Αυτό όμως αντί να ηρεμήσει το φλογισμένο νέο, λειτούργησε ως διεγερτικό και μη βρίσκοντας παραπέρα ανταπόκριση, έπεσε βαριά άρρωστος. Από πού βγαίνει αυτό το συμπέρασμα; Από το στίχο που λέει και το γιατρό-ν-εφώναξα {που κατα την εκφορά γίνεται “νεφωναξα”). Ο σημερινός άνθρωπος δεν ξέρει τι εσήμαινε σε παλαιότερες εποχές, να φωνάξεις γιατρό στο σπίτι.
Οι φτώχειες, λοιπόν, που έδερναν τον κόσμο, δεν επέτρεπαν κάλεσμα στο σπίτι γιατρού για ψύλλου πήδημα. Η έλευση γιατρού ήταν ένα γεγονός. Έπρεπε η κατάσταση να φτάσει στο απροχώρητο για να κληθεί, όπως έγινε και τώρα. Έτσι βέβαια δείχνει αδυναμία ο νέος, αλλά χρησιμοποιεί ένα έσχατο μέσο. Και μόνο τότε, στην έσχατη ανάγκη, ήταν δυνατόν να έρθει γιατρός και βέβαια το πράγμα δεν έμενε καθόλου κρυπτό. Συζητιόταν. Και το μάθαιναν όλοι. Κι αυτό μας λέει ο νέος, χωρίς να μας φανερώνει το τραγούδι και την έκβαση. Αχ εσύ ψηλομύτα τι μου ‘κανες, που φώναξα γιατρό και το ‘μαθε ο κόσμος όλος. Ο κόσμος όλος; Από πού βγαίνει αυτό; Για το ριζωμένο στον τόπο του νέο κόσμος όλος ήταν το χωριό του, η επαρχία του. Άντε και λίγο παραπέρα η διπλανή του, όπως μας λέει ένα άλλο τραγούδι δίστιχο, που άκουσα παλιά να τραγουδιέται στην Πωγωνιανή:
Όλος ο κόσμος το ‘μαθε Πωγώνι και Ζαγόρι
Το Γιάννη τον παντρέψαμε μέσα στ’ Αργυροχώρι.
Και μ’ αυτό ο στιχουργός κράτησε κάποιο μυστικό του γάμου που δε θέλησε να κοινοποιήσει.

CD, Album ” Έρωτος ποίησις, αγάπης μέλος ” 1995

Η ιδέα της ανθολόγησης ελληνικών τραγουδιών της αγάπης και ερωτικού ποιητικού λόγου γεννήθηκε από τη βούληση να παρουσιαστεί ένα αντιπροσωπευτικό ελληνικό μουσικό και ποιητικό απάνθισμα σε Ελληνες και ξένους συνέδρους, σε πολιτιστική εκδήλωση που φιλοξενήθηκε στο Α! Παγκόσμιο Συνέδριο με τίτλο “Η αρχαία Ελλάδα και ο σύγχρονος κόσμος”, στην Ολυμπία, τον Αύγουστο του 1997. Το συνέδριο συνδιοργάνωσαν το Πανεπιστήμιο Πατρών και ο Δήμος Αρχαίας Ολυμπίας. Την πολιτιστική εκδήλωση σχεδίασαν και υλοποίησαν άνθρωποι που σχετίζονται με τον χώρο του Πανεπιστημίου και έχουν εμπειρία σε θέματα τέχνης και πολιτισμού. Το CD αυτό καλύπτει ένα ευρύ, χρονολογικά και υφολογικά, φάσμα Λόγου και Μέλους: από τη λυρική Σαπφώ στο εκκλησιαστικό μέλος, από το δημοτικό τραγούδι στο λαϊκό τραγούδι, από το έντεχνο τραγούδι στα ποιήματα που αγάπησαν οι συντελεστές του έργου αυτού.          Οι συντελεστές του πιό πάνω έργου είναι: Αννη Ονουφρίου – τραγούδι, Γιώργος Αναστασόπουλος – πιάνο, Θοδωρής Γεωργόπουλος – κλαρίνο, Σπήλιος Καστάνης – κοντραμπάσο, Μανόλης Κόττορος – βιολί, Βαγγέλης Μακρυγιώργος – κλαρίνο, Νεκτάριος Πάλμος – ντέφι, Χαράλαμπος Παπαγιαννούλης – σαντούρι, Σάκης Παπαδημητρίου – κιθάρα, λαούτο, σάζι, καβάλ, κανονάκι & μπεντίρ. Λευτέρης Πετρόπουλος – φλάουτο, Αλέξης Χατζηαποστόλου – μπουζούκι, μαντολίνο & ούτι Μουσική επιμέλεια – ενορχήστρωση: Σάκης Παπαδημητρίου

ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Είναι φιλόλογος, μουσικός-συνθέτης. Πτυχιούχος Φιλοσοφικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων, Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ιωαννίνων, Παιδαγωγικού Τμήματος Παν/μίου Πατρών και υπ. διδάκτωρ Φιλοσοφίας.Δίδαξε κλασική κιθάρα και παραδοσιακά όργανα ( λαούτο, σαντούρι, ούτι, κλαρίνο, καβάλ, πολίτικη λύρα κ.λ.π) στα ωδεία: Δημοτικό Ιωαννίνων, Φίλιππος Νάκας, Φιλαρμονική Εταιρεία Πατρών, Πελοποννησιακό κ.α. Ερευνητής της ελληνικής μουσικής έχοντας πτυχίο και Βυζαντινής Μουσικής, Το 1991 ίδρυσε το “Μουσικό Εργαστήρι Αιγίου”, ένα πρωτοπόρο μουσικό σχήμα με σκοπό την έρευνα και τη συμβολή στη σωστή παρουσίαση της παραδοσιακής και γενικότερα της ελληνικής μουσικής και το μουσικό σύνολο “Ηδύφωνο” (2004).

ΑΝΝΥ ΟΝΟΥΦΡΙΟΥ
Μια Διδάκτωρ Βιολογίας συναντιέται με την Μουσική!
Η Άννη Ονουφρίου γεννήθηκε στα Γιάννενα και μεγάλωσε στη Αθήνα. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και Διδάκτωρ Βιοχημείας της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Σπούδασε κλασικό τραγούδι στην Πάτρα με την Στέλλα Κούρτη και τον Γιώργο Παππά. Από το 1991 που ξεκίνησε τις εμφανίσεις της ως τραγουδίστρια, έχει συμπράξει με διάφορα μουσικά σχήματα σε συναυλίες που έγιναν σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού.

«Μωρή κοντούλα λεμονιά…»: ο Μισέλ Φάις για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο

Ο συγγραφέας Μισέλ Φάις, με αφορμή τον αναπάντεχο χαμό του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ανασύρει από το αρχείο του μια παλιά συνομιλία τους.
«Η συνομιλία αυτή δημοσιεύτηκε (31/5/2002) στη στήλη που διατηρούσα στην «Βιβλιοθήκη» της Ελευθεροτυπίας υπό τον γενικό τίτλο «Η βιβλιοθήκη του…». Εδώ ο σκηνοθέτης ανακεφαλαιώνει τη σχέση του με τα βιβλία, τη λογοτεχνία και τη κινηματογραφική μεταφορά της, τις αναγνωστικές του εμμονές, εντός και εκτός οθόνης, αλλά και τη σχέση του με τους συγγραφείς που συνεργάστηκε…Η αναδημοσίευση αυτής της συνέντευξης, ειδικά η τελευταία της στιχομυθία, ας εκληφθεί σαν ένα κεράκι στη μνήμη αυτού που μίλησε, στις κορυφώσεις του, τόσο εντατικά και πυκνά για τις σιωπές και τις ασυνέχειες της Ιστορίας και της ανθρώπινης περιπέτειας. 26 Ιανουαρίου 2012 Μισέλ Φάις.

– Μια εικόνα ή ένα βιβλίο θα έπαιρνες μαζί σου ως τελευταία αποσκευή;
«Μια εικόνα. Ένα τοπίο που, όσος καιρός κι αν πέρασε, λειτουργεί μέσα μου μουσικά. Εχει ρυθμό, αναπτύσσεται στο χρόνο… Ψάχνοντας τότε, το ’69, για το χωριό της “Αναπαράστασης”, βρέθηκα σ’ ένα χωριό ψηλά στα Ζαγόρια. Νοέμβρης μήνας με ψιλόβροχο. Μαύριζε η γκρίζα πέτρα από νερό. Πένθιμες γυναικείες φιγούρες χάνονταν στα ερείπια. Μια γέρικη φωνή τραγουδούσε στο έρημο καφενείο: “Μωρή κοντούλα λεμονιά…”. » Στάθηκα εκεί στην άκρη. Η φωνή ράγισε κι έσπασε έπειτα από λίγο. Έμεινε το τοπίο με τη βροχή. Έμεινα κι εγώ. Αυτό θα έπαιρνα μαζί μου».

ΜΑΡΙΖΑ ΚΩΧ: ΜΩΡΗ ΚΟΝΤΟΥΛΑ ΛΕΜΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ 1980

” Ήμουν η πρώτη τραγουδίστρια της Δύσης που τραγούδησε στο Πεκίνο. Με ειδοποίησαν να πάω κατευθείαν από περιοδεία στην Αυστραλία το 1980 στο Πεκίνο, στο πλαίσιο μιας πολιτιστικής ανταλλαγής – η όπερα του Πεκίνου είχε έρθει τότε στο Ηρώδειο. Πάω, βγαίνουμε σε ένα ξύλινο θέατρο και μου λέει ο πρόξενος «μη στενοχωρηθείς αν δεν σε χειροκροτήσουν, εδώ δεν το συνηθίζουν». Γεμάτο το θέατρο από φαντάρους κι εγώ αμέσως σκέφτομαι ότι τα πεντατονικά της Ηπείρου θα τους κάνουν κάτι κοινό. Ζητάω επιπλέον κρουστά κι αρχίζω με το «Μωρή κοντούλα λεμονιά». Οι φαντάροι αρχίζουν να χτυπάνε ρυθμικά τα πόδια τους, μέσα σε λίγη ώρα νόμιζες ότι θα πέσει το θέατρο. Την επομένη ήρθε στην παράσταση σύσσωμη η τότε κινέζικη κομμουνιστική κυβέρνηση. Για μια εβδομάδα έμεινα στην Κίνα και δώσαμε παραστάσεις με χιλιάδες κόσμο! Η πλάκα είναι πως όταν ξαναπήγα στην Κίνα το 2009 με πλησίασε ένας γεράκος με μια φωτογραφική μηχανή και στήθηκα για να τον ευχαριστήσω. Μου είπε στα αγγλικά «Τι κάνει η μητέρα σας, η Μαρίζα Κωχ;» (γέλια). Ήταν απ αυτούς που με είχαν δει το ’80 στην Κίνα πρώτη φορά! Ταξίδεψα πολύ στη ζωή μου, από Ινδία και Καναδά μέχρι Χονγκ Κονγκ και Αυστραλία, έζησα μέσα σε μια απίστευτη ταχύτητα. ”  (απόσπασμα απο συνέντευξη στο lifo 15.1.2014)

ΠΗΓΕΣ:www.thebest.gr,www.discogs.com,www.musical.gr,https://idifono.gr,https://protionline.gr,https://vostiniotis.blogspot.com, Protagon.gr.

ΚΑΛΗ ΑΚΡΟΑΣΗ τα χρόνια περνούν τα τραγούδια ταξιδεύουν