ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, Κ.Χ ΜΥΡΗΣ (ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ)
ΧΙΛΙΑ ΜΥΡΙΑ ΚΥΜΑΤΑ
Ποίηση: Κ.Χ. Μύρης ( Κώστας Γεωργουσόπουλος )
Μελοποίηση: Γιάννης Μαρκόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης
LP, Album “Ιθαγένεια” 1972
ΕΡΜΗΝΕΙΑ: ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ
ΣΤΙΧΟΙ: Κ.Χ.ΜΥΡΗΣ (ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ)
ΧΙΛΙΑ ΜΥΡΙΑ ΚΥΜΑΤΑ
Χίλια μύρια κύματα μακριά τ’ Αϊβαλί
Μέρες της αρμύρας κι ο ήλιος πάντα εκεί
με τα μακεδονίτικα πουλιά και τ’ αρμενάκια
που ελοξοδρόμησαν και χάσανε την Μπαρμπαριά
Πότε παραμονεύοντας τον πόρφυρα
το μαύρο ψάρι έρχεται φεύγει
μικραίνουν οι κύκλοι του
Χίλια μύρια κύματα μακριά τ’ Αϊβαλί
Μεγάλωσαν τα γένια μας η ψυχή μας αλλιώτεψε
αγριεμένο το σκυλί γαβγίζει τη φωνή του
βοήθα καλέ μου μη φαγωθούμε μεταξύ μας
Χίλια μύρια κύματα μακριά τ’ Αϊβαλί
Ωρες ωρες μερευουμε με τη χορδή της λύρας
δεμένος πισθάγκωνα στο μεσιανό κατάρτι
ο Χιώτης ο τυφλός τραγουδιστής βραχνός προφήτης
μασωντας τη μαστιχα του παινευει την Ελένη
κι άλλοτε τη Τζαβέλαινα τραβάει στο χορό
Χίλια μύρια κύματα μακριά τ’ Αϊβαλί
LP, Album “Ιθαγένεια” 1972
Εξώφυλλα δίσκων έργα τέχνης Κάποτε οι δίσκοι ήταν έργα τέχνης, μέσα και έξω….
Ανάμεσα στις καινοτομίες του, το ελληνικό τραγούδι μπορεί να καυχιέται ότι καθιέρωσε τους ζωγράφους στους δίσκους του, σε μια παγκοσμίως πρωτοφανή κλίμακα. Το εικαστικό εξώφυλλο συναντάται φυσικά και στο εξωτερικό. Η ιδιομορφία της ελληνικής περίπτωσης έγκειται: πρώτον, στον ποσοτικό όγκο του φαινομένου, δηλαδή στον απίστευτα μεγάλο αριθμό δίσκων με εικαστικά θέματα σε σχέση με το σύνολο της παραγωγής, δεύτερον, στην υψηλή ποιοτική στάθμη του φαινομένου που συμπεριέλαβε την αφρόκρεμα των Ελλήνων ζωγράφων και τρίτον, στην κλίμακα διείσδυσης του φαινομένου μέσα στην εθνική κοινωνία, δηλαδή στην πλατιά λαϊκή αποδοχή του εικαστικού εξωφύλλου ως αναποσπαστο στοιχείου του μουσικού έργου. Χρονικά, η ακμή του φαινομένου τοποθετείται από τις αρχές του ’60 μέχρι τα μέσα του ’80.όταν τα εξώφυλλα των δίσκων ήταν μια πολύ σοβαρή υπόθεση που έπαιζε καθοριστικό ρόλο. Περνώντας τα χρόνια, την εικόνα του τραγουδιστή, αντικατέστησαν σταδιακά τα έργα τέχνης του Τσαρούχη, του Μόραλη, του Μυταρά ή του Φασιανού κι έτσι στη συντριπτική πλειοψηφία, το κυρίαρχο θέμα στα εξώφυλλα των δίσκων δεν ήταν το πρόσωπο του ερμηνευτή ή της ερμηνεύτριας. Δίσκοι που τα εξώφυλλα τους είναι φτιαγμένα από μεγάλους ζωγράφους και γνωστούς εικαστικούς καλλιτέχνες.Ο ζωγράφος γίνεται αντιληπτός όχι ως επιπλέον έξοδο, αλλά ως απαραίτητο συμπλήρωμα του δίσκου. Σε αυτό παίζουν ρόλο, όχι μόνο η προσωπική παιδεία των ανθρώπων των δισκογραφικών και τα αισθητικά πρότυπα της εποχής, αλλά και η διαμεσολάβηση μουσικών δημιουργών. Τα εξώφυλλα αυτά είναι χαραγμένα στην μνήμη μας. Τα άλλα με τις φωτογραφίες των τραγουδιστών, δυστυχώς δεν τα θυμάται κανείς.
Όταν άρχισαν να κυκλοφορούν οι δίσκοι 33 στροφών, ο ερμηνευτής δεν ήταν καν ο απόλυτος πρωταγωνιστής, όπως καθιερώθηκε αργότερα από τις δισκογραφικές και την βιομηχανία μουσικής, αλλά ένας από τους συνεργάτες, δίπλα στον συνθέτη, τον στιχουργό, τους μουσικούς και τον ηχολήπτη. Έτσι τα εξώφυλλα των δίσκων, δεν είχαν σκοπό να ενισχύσουν το προφίλ του τραγουδιστή, αλλά προσπαθούσαν να ενισχύσουν τον ρόλο της μουσικής στα πολιτισμικά δρώμενα. Όταν έχεις ένα δίσκο του Θεοδωράκη σε ποίηση Ελύτη, δεν σκέφτεσαι να βάλεις εξώφυλλο την φωτογραφία του ερμηνευτή. Καταφεύγεις σε έναν ζωγράφο και του παραγγέλνεις το εξώφυλλο. Άλλα έργα προϋπήρχαν και χρησιμοποιήθηκαν με την άδεια του δημιουργού, ενώ για κάποιους άλλους δίσκους ανατέθηκε σε κάποιον καλλιτέχνη η σχεδίαση εξωφύλλου σε συνάρτηση μάλιστα με το ύφος της μουσικής που περιείχε. Εκτός από τους ήδη γνωστούς, πολλοί ζωγράφοι απέκτησαν φήμη από αυτές τους τις δημιουργίες και βρήκαν ευκαιρία να παρουσιάσουν το έργο και το ταλέντο τους.
Ο ζωγράφος Δημήτρης Μυταράς, είχε ντύσει με έργα του διάφορα εξώφυλλα της ελληνικής δισκογραφίας.
Αν και ξεκίνησε να συνεργάζεται, σ’ αυτό τον τομέα, με τον Μάνο Χατζιδάκι ήδη από το 1961 και το «Απόψε Αυτοσχεδιάζουμε», θα θυμόμαστε τον Μυταρά από τα καταπληκτικά εξωφυλλα του στα άλμπουμ του Γιάννη Μαρκόπουλου, κυρίως, από τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Εικαστικός δημιουργός με πολυδιάστατη δραστηριότητα και επίδοση σε πολλούς τομείς, είχε μεγάλη παραγωγή σχεδίων και ζωγραφικών έργων, σκηνογραφιών και ενδυματολογικών μελετών, καθώς και δημιουργιών εφαρμοσμένης τέχνης: διακόσμηση κτιρίων, σχεδιασμός ταπήτων, διάκοσμος χρηστικών αντικειμένων, εικονογράφηση εξωφύλλων βιβλίων, περιοδικών, δίσκων και προγραμμάτων θεατρικών παραστάσεων κ.ά.
Κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του Δημήτρη Μυταρά, σύμφωνα με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, είναι η συνύπαρξη αντιφατικών δεδομένων, τα οποία επιδέξια διαπλέκονται, δημιουργώντας την παραδοξότητα που διατρέχει τη γόνιμη και δημιουργική καλλιτεχνική του πορεία. Η ποίηση συν εκφράζεται με τη βία, ο λυρισμός με τη βαναυσότητα, η ηδονή με την τραχύτητα. Πρόκειται για ένα έργο σύνθετο αλλά αυθεντικό, με πολλαπλές όψεις, που εξελίσσεται επί εξήντα σχεδόν χρόνια, όσα δηλαδή και ο δημιουργικός χρόνος του Μυταρά, ο οποίος με πλήρη αφοσίωση επιτέλεσε το λειτούργημα του καλλιτέχνη, ερευνώντας και αναδεικνύοντας με υποκειμενικότητα και ιδιομορφία τον τρόπο να συλλαμβάνει τον κόσμο που τον περιβάλλει.
Ο Δημήτρης Μυταράς έλεγε πως «Η τέχνη δεν προτείνει τίποτα, ούτε δικαιοσύνη αποδίδει ούτε ηθικά συμπεράσματα μας υποβάλλει. Μια καλή ζωγραφική είναι ηθική. Μια κακή, που παριστάνει ίσως μια ηθική εικόνα, είναι ό,τι πιο προσβλητικό στην αίσθηση. Η τέχνη είναι ένα ξεχείλισμα, μια ανάταση για τον αποδέκτη». Ο χαρισματικός ζωγράφος και παθιασμένος δάσκαλος σε όλη του την πορεία υποστήριζε πως «τα έργα ζωγραφικής ανήκουν σε εκείνους που τα αισθάνονται και λιγότερο σε εκείνους που τα καταλαβαίνουν».
Σε συνέντευξη του στον Σπύρο Αραβανή ο Κώστας Γεωργουσόπουλος (περιοδικό Δίφωνο, τχ. 145, 2009) (απόσπασμα) αναφέρεται στην «Ιθαγένεια»: ” Είναι ένα έργο για το οποίο καμαρώνω. Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος είχε μάλιστα πει πως ο στίχος «Χίλια μύρια κύματα μακριά το Αιβαλί» είναι ό,τι σημαντικότερο γράφτηκε μεταπολιτευτικά στην Ελλάδα. Το έργο δεν είχε τη φόρμα που έχει το τραγούδι, δεν έχει μετρημένο στίχο και ήταν μια πρωτοτυπία η μελοποίηση του Μαρκόπουλου. Πρέπει επίσης και εδώ να πω οτι όταν το άκουσε ολοκληρωμένο το βράδυ της ηχογράφησης ο Νίκος Γκάτσος, μου είπε ότι προτιμούσε το «Χρονικό» καθώς ήταν πιο κοντά στη τραγουδιστική φόρμα. Και στους δυο αυτούς δίσκους προσπάθησα να δώσω την τραυματική περιπέτεια του Ελληνισμού. Το ίδιο επιχείρησα και χρόνια αργότερα όταν έφτιαξα ένα κολάζ από θεατρικά έργα και μελοποίησε εξαιρετικά ο Βασίλης Δημητρίου, με τον τίτλο: «Η Ελλάδα των θαυμάτων, των τραυμάτων, των υπάτων και των πάτων», έργο που δυστυχώς παραμένει ανέκδοτο ως σήμερα.”
Στην ερώτηση του δημοσιογράφου ιατί δεν υπήρξε ανάλογη συνέχεια απάντησε: ” Πρέπει να εξηγηθώ εδώ ότι θεωρώ πολύ τιμητική αυτή τη συνέντευξη γιατί εγώ δεν είμαι επαγγελματίας στιχουργός. Δεν ήμουν ο άνθρωπος που θα καθίσει να γράψει στίχους και θα τους περιφέρει στους συνθέτες. Μου ζητούσαν και το έκανα. Δεν γράφω για το φάκελό μου.”
Με τα έργα «Ιθαγένεια», «Ριζίτικα», εδραιώνει τις αντιλήψεις του για την ελληνική μουσική που συνοψίζονται στο σύνθημα «επιστροφή στις ρίζες». Όπως σημειώνει ο καθηγητής εθνομουσικολογίας Γιώργος Αμαργιανάκης στο σημείωμά του για την επανέκδοση της Ιθαγένειας συνοψίζοντας σε δυο λόγια την «κοσμοθεωρία» του Γιάννη Μαρκόπουλου: «Όπως όλα σχεδόν τα έργα του συνθέτη, η Ιθαγένεια βασίζεται στην αρχή που ο ίδια διατύπωσε με τον όρο «επιστροφή στις ρίζες», που δε σημαίνει παραδοσιολαγνεία, συντήρηση ή πολύ περισσότερο οπισθοδρόμηση, αλλά δυναμική πορεία προς το μέλλον, με αφετηρία την εμπειρία από το πολιό και δοκιμασμένο παραδοσιακό υλικό… Από το υλικό αυτό που ο συνθέτης το έχει βιώσει από την παιδική του ηλικία, εμπνέεται για να συνθέσει νέες πρωτότυπες δημιουργίες που συνδέουν άρρηκτα το παρελθόν με το παρόν και ανοίγουν νέες προοπτικές στο μέλλον». Η Ιθαγένεια. Ο πιο μονοκόμματος, ασυμβίβαστος μονολιθικός δίσκος – ο πιο απόλυτος – στην μουσική κοσμοθεωρία του Γιάννη Μαρκόπουλου ενώ ο Ξυλούρης «κεντάει» σε τραγούδια κλασικά όπως το «Γεννήθηκα» και «Χίλια μύρια κύματα». Όλα όμως τα κομμάτια είναι εξαιρετικά. Τα «Ριζίτικα» ακολουθούν στον ίδιο δρόμο και το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» γίνεται στα χείλη όλων τραγούδι σύμβολο κατά της δικτατορίας ΠΗΓΕΣ: www.discogs.com, www.lifo.gr, Ναυτεμπορική, www.recital.gr, www.ellines.com, www.musicheaven.gr
ΚΑΛΗ ΑΚΡΟΑΣΗ τα χρόνια περνούν τα τραγούδια ταξιδεύουν
